img106 2

(.Mycobacterium) - przypominające ułożone w pudełku cygara. Wśród form spiralnych wyróżnia się: przecinkowce (Vibrio) - pałeczki sierpowato wygięte, śrubowce (Spiryllum) - komórki w kształcie litery S i o kilku skrętach, krętki (Spirochaeta - Borelia) - przypominające sprężynkę. Krętki od śrubowców odróżnia giętka ściana komórkowa i spiralne owinięcie rzęsek dookoła „cylindra protoplazmatycznego”, który wraz z rzęskami jest otoczony osłonką zewnętrzną. Ziarniaki (coccus) mogą występować jako pojedyncze komórki (Micrococcus), dwoinki (Diplococcus) lub paciorkowce (Strepto-coccus). Te formy morfologiczne powstają wówczas, gdy podział komórki bakteryjnej „macierzystej” następuje w jednej płaszczyźnie podziałowej. Przy dwu płaszczyznach podziałowych prostopadłych do siebie powstają ziarniaki, tworzące układ 4 nierozłącznych komórek, określane jako czwórniaki (Tetracoccus). Przy trzech płaszczyznach podziałowych prostopadłych do siebie ziarniaki tworzą figurę podobną do sześcianu, składającą się z 8 symetrycznie położonych komórek, zwaną pakietowcem (Sarcina). Ziarniaki zaliczane do gronkowców (Staphylococcus) powstają przez podział komórek wzdłuż wielu różnych płaszczyzn podziałowych. Komórki cylindryczne mogą występować pojedynczo, w parach, skupiskach lub tworzyć długie łańcuchy. Niektóre bakterie występują w postaci rozgałęzionych nici, np. promieniowce (Actinomycetes). Znamy też bakterie nitkowate (Clilamydo-bacteriales), styliskowe (Caulobacteriales), bakterie z wyrostkami (Hypho-microbium) oraz bakterie pączkujące i tworzące wyrostki (Rhodomicrobium uannielii) łub o zmiennym kształcie (pleomoi’fizm).

4.2. Budowa komórki bakteryjnej

Schemat budowy prokaryotycznej komórki bakteryjnej przedstawiono na rysunku 4.2. W jej skład wchodzą:

•    otoczka,

•    ściana komórkowa,

•    rzęski,

•    fimbrie,

•    błona cytoplazmatyczna,

•    cytoplazma,

•    mezosomy,

•    rybosomy,

•    nukleoid,

•    przetrwalniki,

•    substancje zapasowe.

Otoczka. Stanowią ją zwykle substancje śluzowe, które otaczają komórkę bakteryjną z zewnątrz. Są zbudowane z polimerów cukrów, amino-cukrów lub kwasów uronowych, przy czym ich skład chemiczny jest zawsze taki sam u bakterii należących do tego samego szczepu. Otoczki są dobrym

35