IMGP9489

Gdy ograniczymy pojęcie kultury do obszaru wskazanego przez Go-odenougha,-a więc do ram kultury symbolicznej, i tak pozostaje nam niezwykle szeroki wachlarz^rHOŻliwości jej rozumienia. Wiedza kulturowa, wiedza funkcjonująca w skali społecznej i międzygeneracyjnej dotyczy i obejmuje tak różne sfery życia, jak język, pokrewieństwo, władza, stosunek do przyjaciół i wrogów, moralność, obyczaj, płeć, higiena, ekonomia, sztuka, religia, prawo... Każdy z Czytelników może kontynuować konstruowanie tej listy bez większych problemów. Przyglądając się z kolei temu, co i jak badają antropologowie, zobaczymy, iż zajmują się oni właśnie owymi poszczególnymi sferami, które nazywają aspektami czy dziedzinami kultury. W tym sensie dzisiejsza antropologia nawiązuje do tradycji rozumienia kultury przez Tylora przy jednoczesnym jej doprecyzowaniu.

Kulturę jako rzeczywistość ideacyina_pocL_DQstacia najogólniej pojmowanej wiedzy charakteryźującej daną grupę społeczną i jej poszczególne — różne w czasie i przestrzeni — segmenty, można porównać do ośmiornicy. Takiej metafory użył swego czasu Geertz, powiadając, że kultura nie funkcjonuje jak idealnie skoordynowana i współdziałająca całość, która wymusza na jednostkach odpowiednie działania. Przejawia się ona raczej w postaci „poruszeń” jej poszczególnych części — uczestnik kultury dostarcza bodźców dla ich aktywności, partycypując w różnych sferach życia społecznego (Geertz, 1973, s. 408). Bardzo rzadko, jeśli w ogóle, zdarza się, aby potrzebne były bodźce zmuszające do działania ową całość jako taką. Wiedza-kulturowa-nie--iest bezładną masą informacji i wskazówek, jak należy zachowywać się poprawnie i jak rozumieć świat. Wprawdzie nie jest także w większości wypadków formalnie skategoryzowana, analogicznie do struktury języka, ale działa tak, jakby podobne uporządkowanie miało miejsce. Antropologowie skłonni są dzielić ją navtrzv_ gł6wne komponenty.

Znaczącą część wiedzy kulturowej stanowią^ normy, które wyznaczają ideały (reguły) właściwego zachowywania się w danych sytuacjach i w odniesieniu do innych jednostek. Pojęcie normy kulturowej nie zakłada faktu jej powszechnego obowiązywania, ale wskazuje jedynie, iż: —^ 1) w danej grupie istnieje zasadnicza zgoda co do określonych standardów zachowania,

' ^ 2) inni jej członkowie osądzają zachowania jednostki według stopnia jego zgodności (lub odstępstwa) od przyjętych standardów oraz

3) jednostki nie podporządkowujące się ustalonym regułom są marginalizowane, w jakiś sposób naznaczane innością i odpowiednio klasyfikowane.

Zauważmy, jak przejawia się moc wspomnianych standardów. W ciągu naszego życia zdarza nam się niejednokrotnie wyrażać sądy o czyjejś moralności osobistej; to, że w ogóle możemy dokonywać podobnych ocen, wynika z faktu, iż istnieje ogólna norma moralności, zawierająca zespół sądów i przekonań, czym powinna ona być. Innymi słowy, normy tó

reguły definiujące formalność” i przepustka do świata^społecznych konwencji (Peoples, Bailey, 199Ó, s. 23). Niektóre z nich możemy otwarcie akceptować i wręcz posuwać się do ich obrony, choćby w działalności politycznej; inne ledwie respektujemy, uważając za irracjonalny „balast” (konwenanse, manifestowanie historycznych symboli martyrologicznych w. życiu społecznym itp.). Warto w tym miejscu przypomnieć ideę „uogólnionego innego” Georga H. Meada, dla którego „przeniesienie bardziej ogólnych działań danej całości społecznej (lub zorganizowanego społeczeństwa jako takiego) do zakresu doświadczenia którejkolwiek jednostki zaangażowanej lub zawartej w tej całości tworzy istotną podstawę, konieczny warunek najpełniejszego rozwoju osobowości jednostki” (Mead, 1975, s. 215). Dzięki normom wiemy, jak zachowywać się wobec innych i czego oczekiwać.z ich strony w stosunku do nas. Poprzez przypisywanie innym, jednostkom norm kulturowych ich zachowanie: czynimy sensownym i w dużym zakresie możliwym do przewidzenia.

( Drugi wieljri_komponent; wiedzy kulturowej stanowią wartości, czyli podzielane powszechnie idee dotycżącef bządąnyclOelÓw i sposobów życia'w wymiarze jednostkowym, grupowym (np. społeczność akademicka), ogólnospołecznym („kultura polska”) czy nawet ogólnoludzkim (współczesne ideologie ^mocnej” ekologii, walka o prawa człowieka itp.). Wpływ wartości na jednostkowe przeżywanie świata w obrębie konkretnego społeczeństwa jest z reguły nie uświadamiany i nie werbalizowany wprost. Można je zdefiniować jako ostateczne standardy w które ludzie wierzą w każdej sytuacji, Z jednej strony może to być ideał chrześcijańskiego porządku ziemskiego jako przygotowania do życia wiecznego, z drugiej — wartości społeczeństwa liberalnego i prawa człowieka, albo też zespół standardów, za pomocą którego próbuje się obie- tę wersje „ostatecznej wartości” uzgodnić..

Mówiąc o wartościach, zwłaszcza tych, które ustalają niejako ostateczny sens indywidualnego i społecznego życia, a także sens_: świata jako takiego i nasze w nim miejsce, wchodzimy w kolęjną“sferę wiedzy kulturowei^-iaka jest św i a t o p_o.glaxL Często powiada się na zasadzie myślowego skrótu,: iż światopogląd takiej to. a takiej kultury „nie dopuszcza” do czegoś albo że dany stan rzeczy „nie mieści” się w światopoglądzie innej. Za tym stylem rozumowania kryje się definicia światopoglądowej sfery wiedzy kulturowej jako utrwalonego sposobu, w jaki w wyróżnionych-systemach społeczno-kulturowych postrzega się i interpretuje rzeczywistość, zawarte w niej zdarzenia~i~felacje nliędzy nimi. W zakres pojęćia światopoglądu wchodzą nadto wyobrażenia o miejscu jednostki ludzkiej; w święcie, relacjach z otaczającą ją rzeczywistością społeczną i przyrodniczą.. W ścisłym związku z ogólnymi charakterystykami i nacechowaniem znaczeniowym o\yej rzeczywistości pozostają sądy odnoszące się do pojęcia dobra i zła, „sił sprawczych” decydujących o obrazie świata, losu jednostki (teraz i po śmierci), pojmowania czasui przestrzeni. Światopogląd w skondensowanej postaci wyrażą ostateczną

51