IMG 1602264559

władzę. Lepiej więc powierzyć to komuś, kto nie będzie mógł użyć władzy na własną korzyść, kogo nie dopuści się do żadnego wysokiego stanowiska, komu nie będzie wolno żądać posłuchu. W tradycyjnym świecie agrarnym grupy, którym wyznaczano tę rolę, przyjmowały ją zwykle na dobre i na złe. Nie miały wyboru — przychodziły z tym na świat. Niekiedy cierpiały ponad miarę, ale na ogół zyski równoważyły się ze stratami.

Sytuacja zmienia się radykalnie wraz z nastaniem społeczeństwa masowego, ruchliwego, anonimowego, scentralizowanego. Doświadczają tego zwłaszcza mniejszości wyspecjalizowane w handlu, finansach i innych miejskich zajęciach. Narastająca mobilność terytorialna i zawodowa nie pozwala utrzymać monopolu pewnej grupy kulturowej.

0    te dość komfortowe i lukratywne (jeśli nie dochodziło do konfiskat) posady ubiega się teraz wielu członków społeczeństwa — trudno rezerwować je nadal dla mniejszości, a tym bardziej mniejszości napiętnowanej.

_Ale taka odseparowana grupa może mieć jednocześnie wyraźną przewagę nad resztą, gdy chodzi o nowy stvl zvćTh

1    nowe dążenia. Związek ż miastem, nawyk racjonalnego TćalEulowania, biegłość w handlu, wysoki odsetek ludzi wykształconych, skodyfikowana w piśmie religia —wszystko to sprawia, że mniejszość jest lepiej dostosowana do nowoczesności niż dawna warstwa rządząca czy chłopstwo.

Grupom tego typu przypisywano często (twierdził tak ntrwet wytrawny socjolog Max Weberj-podwójuy stand aisT; jeden dla swoich, drugi — instrumentalny i amoralny —- dla crbCyę]}i Podwójny~standard istniał rzeczywiście, lecz z zupełnie innym rozkładem akcentów. Zważmy, iż stosunki takich mniejszości ze światem zewnętrznym sprowadzały się do świadczenia pewnych usług i dostarczania pewnych dóbr. Nie mogło być więc mowy o zyskach i poważaniu bez rzetelności —i faktycznie, mniejszości te miały zwykle reputację zawodowo solidnych i niezawodnych. Odmienne stosunki panowały w obrębie poszczególnych wspólnot. Tam każda transakcja stawała się siłą rzeczy czymś więcej niż tylko transakcją. Biorący w niej udział partnerzy byli dla siebie ponadto krewnymi, członkami tego samego klamO przyjaciółmi, wrogami itd. Transakcja polegała więc nic tylko na nabyciu danego towaru po d a n ej cenie. Kryły się w niej zawsze jakieś nadzieje na większą korzyść łub obawy przed oszustwem. Obie strony tkwiły po uszy w interesach oraz kalkulacjach dalekosiężnych i mało uchwytnych. Musiały się strzec pójścia na łatwiznę. A w razie obopólnego niezadowolenia pojawiały się natychmiast różne ważne względy, dla których należy poniechać pretensji

—    w przeciwnym razie naraziłoby się na szwank liczne powiązania pozahandlowe.

Zaletą transakcji z kimś należącym do grupy mniejszościowej — z kimś, z kim nie można zjeść posiłku, spowinowacić się przez ożenek, wejść w alians polityczny czy militarny

—    było to, że obie strony mogły skoncentrować się na racjonalnej analizie zysków i kosztów i oczekiwać, że osiągną tyle — ani mniej, ani więcej — na ile liczyły.

W obrębie mniejszości — jak w każdej wspólnocie — panowały oczywiście stosunki dużo bardziej zawiklane i wieloaspektowe, toteż dokonywane transakcję bywały mało racjonalne, nie zawsze rzetelne i niekiedy nie można było na nich polegać. Poza wspólnotą natomiast członek wyzutej

z praw cywilnych mniejszości potrafił wywiązać się z każdego kontraktu, w przeciwieństwie do kogoś, kto zajmował jakąś pozycję społeczną — konieczność sprostania narzucanym przez nią powinnościom i normom odbiera w znacznym stopniu ową swobodę manewru, jaka jest niezbędna przy negocjacjach; a następnie przy dotrzymywaniu umów. Stanowiska i zaszczyty pozbawiają nas Wielu opcji, obarczając nadmierną liczbą zobowiązań, podczas gdy brak praw obywatelskich pozwala przystąpić do interesu, który się nawinie, wytargować rozsądne warunki i skrupulatnie wywiązać się z zawartej umowy.

Mniejszości istotnie stosowały podwójną miarę, ale w odwrotnym sensie. Wobec outsiderów manifestowały rzetelność i niezawodność — postawy, które są charakterystyczne dla nowoczesnych, industrialnych, monotematycznych kontaktów handlowych. Z rodakami natomiast przeprowadzały

127