IMGw00

do siebie podobne, co sprawia, iż charakteryzując je, zamiast mówić o podobnych do siebie „postawach”, różnych ludzi, mówimy często o „postawie Polaków wobec Niemców” czy o „postawie dzieci wobec autorytetu rodziców”. Należy pamiętać, iż termin „postawa” w takim rozumieniu jest nazwą ogólną, oznaczającą ogół postaw do siebie w danym stopniu pod danym względem podobnych — a nie nazwą jednostkową, oznaczającą „ponad-personalny” byt — postawę danej zbiorowości.

Postawy ludzi wobec pewnych przedmiotów różnić się mogą pod wieloma względami, jednakże, jak pamiętamy, szczególną uwagę warto tu poświęcić ich zróżnicowaniu ze względu na składnik emocjonalno-oceniający. Akceptacja lub potępienie — sympatia lub wrogość przybierać mogą bardzo różne intensywności, a w tym również i intensywność o poziomie zerowym. Nasuwa się tu pytanie, czy jest sens mówić o postawie obojętnej wobec czegoś.

W świetle proponowanej wyżej definicji postawy nie ma sensu mówić o postawie obojętnej pewnego określonego człowieka, wówczas kiedy postawy wyróżniamy ze współczynnikiem humanistycznym. Ktoś, kto na pewien przedmiot nie reaguje choćby słabą oceną czy emocją, nie ma wobec niego postawy na gruncie takiego rozumienia postawy.

Jednakże postulat traktowania zjawisk społecznych ze współczynnikiem humanistycznym, aczkolwiek doniosły w analizie zjawisk społecznych, nie może ograniczać swobody teoretycznej badacza, jego prawa do wprowadzania do swej dyscypliny pojęć nowych o dowolnym stopniu teoretycznej ogólności, jeśli tylko pojęcia takie okażą się poznawczo płodne. Ważne jest tylko, aby badacz uświadamiał sobie, w jakim etapie swej analizy zrywa bezpośredni kontakt z rzeczywistością subiektywnych doświadczeń osób badanych i wprowadza na miejsce kategorii z układu odniesienia członków badanej zbiorowości swoje własne — z reguły bardziej abstrakcyjne i bardziej ogólne — kategorie pojęciowe ^1T.

>’ Por. bliższą analizę metodologicznych aspektów tego zagadnienia w artykule: S. Nowak, Terminu oznaczające iwiadome przeżycia psychiczne u> teoriach socjologicznych, „Studia Filozoficzne” 1971, nr 1 (88).