IMGx83

„ja”. Bywa zatroskana, uparta, ma poczucie niskiej wartości, bywa zazdrosna. Wydaje się, że lęk wobec świata zewnętrznego ma swoje źródło w przekonaniu, jakoby tenże świat był zagrożeniem dla własnego „ja”, stąd duża rezerwa wobec otaczającej rzeczywistości. Jest bardzo krytyczna, skłonna do pesymizmu, być może dlatego, iż sądzi, że świat zewnętrzny niszczy ludzi, którzy mają poczucie nieprzystosowania. Świat własnego wnętrza to „bezpieczny port”. Sama dla siebie jest najlepszym towarzyszem. Tylko w gronie wypróbowanych przyjaciół, którzy są dla niej źródłem zaufania, otwiera swój świat wewnętrzny¹.

Z podanej charakterystyki postaw absolutnie nie wynika, jakoby człowiek o postawie introwertywnej był zagubiony, niezdolny do życia towarzyskiego. Obie postawy są pozytywne i konieczne w życiu społecznym. Człowiek o postawie introwertywnej uznaje wartość świata zewnętrznego i pracuje dla jego dobra; poszukuje jednak ustawicznie pewności i niezakłóconego spokoju.

Cattellowska koncepcja postawy

Również teoria czynnikowa R. B. Cattella mówi o cechach ekstrawersji (exvia) i introwersji (invia). Jung i Cattell różnią się w badaniu postaw przede wszystkim metodą. Jung bazuje nade wszystko na obserwaqi oraz na wypracowanej przez siebie teorii podświadomości, natomiast dla Cattella punktem wyjścia jest analiza czynnikowa i dane swoje opiera na:

L - data - są to dane zauważone i zaobserwowane oraz zanotowane, jak np., świadectwo szkolne, akta sądowe, teczka orzeczeń psychologa i przełożonych, tzw. świadectwo moralności;

Q - data -dotyczy kryteriów bardziej subiektywnych, np. jak dany człowiek siebie widzi i ocenia, jaki ma wgląd do własnego życia wewnętrznego, jak motywuje swoje postępowanie.

T - data - są to dane obiektywne, to znaczy, jak się człowiek zachowuje w określonej sytuacji; zdaniem Cattella w takiej z góry zaplanowanej sytuacji stawia człowieka test.

Trzeba również zwrócić uwagę, że Cattell mówiąc o cechach osobowości dzieli cechy na powierzchowne i źródłowe. Przez cechę rozumie strukturę umysłową, pewien stały model zachowania uwarunkowany konstytucjonalnie. Cechy powierzchniowe łatwo zauważyć, bowiem mają one swoje źródło w postawie ekstrawertywnej lub introwertywnej. Pytając na przykład, jakie wrażenie zrobiła na tobie konkretna osoba, pytamy o cechy powierzchowne. Nato-

15

1

Por. tamże, s. 594-601.