IMG�25

9 2 CZŁOWIEK W ULACH Z INNYMI

waniem: postawa może decydować o ukształtowaniu świadomej intencji działania, bądź też pozytywnie lub negatywnie utendencyj-niać spostrzeganie aktualnych właściwości jej obiektu, co prowadzi do stosownych działań wobec owego obiektu. Pierwszy z tych procesów występuje jedynie wtedy, kiedy istnieje zarówno motywacja do przemyślenia konsekwencji własnej postawy, jak i sytuacyjne warunki umożliwiające przeprowadzenie takich rozważań. Drugi proces ma charakter spontaniczny, może więc występować zarówno pod nieobecność szczególnej motywacji, jak i przy braku możliwości przemyślenia własnych decyzji. Jednak na tej drugiej zasadzie oddziaływać na zachowanie mogą jedynie postawy silne, to znaczy aktywizowane wskutek samego pojawienia się ich obiektu. Nietrudno zauważyć, że oddziaływanie większości poprzednio omawianych moderatorów zgodności między postawą a zachowaniem wyjaśnić można poprzez odwołanie się do tych -automatycznych bądź przemyślanych - procesów pośredniczących między postawą i zachowaniem.

43.4

Mechanizmy zmiany postaw

Zmiany postaw są najpopularniejszym tematem eksperymentalnej psychologii społecznej, a niemal wszystkie badania nad tym problemem były i są prowadzone w demokratycznych społeczeństwach o gospodarce rynkowej. Życie tego rodzaju społeczeństw w dużym stopniu opiera się bowiem na indywidualnych decyzjach konsumenckich i politycznych, których przesłanką są postawy obywateli. Wpływ na te decyzje wymaga zatem znajomości metod oddziaływania na postawy i opinie jednostek.

43.4.1

Teorie zmiany postaw

Niemal każda z teorii psychologii społecznej jest również teorią zmiany postaw - poczynając od poprzednio omówionych teorii genezy postaw, a kończąc na tak ogólnych koncepcjach, jak teoria dysonansu poznawczego czy atrybucji. Wynika to zarówno z niezwykłej popularności zmian postaw jako tematyki badawczej, jak i z różnorodności procesów psychicznych, od których zmiana postaw zależy. W tej sytuacji przegląd teorii zmian postaw musi być z konieczności bardzo selektywny i zostanie tu ograniczony do trzech koncepcji - jednej wąskiej i precyzyjnej (teoria sądów społecznych), jednej szerokiej, ale nieprecyzyjnej (procesualny model perswazji) i wreszcie koncepcji łączącej szerokość zastosowań i dużą precyzję (teoria dwutorowości perswazji).

43.4.1.1

Teoria sądów społecznych Teoria sądów społecznych (Sherif, Sherif i Nebergall, 1965) zakłada, że postawę człowieka wobec jakiegoś obiektu pojmować należy nie jako pojedynczy punkt na kontinuum ustosunkowania do tego obiektu (od stosunku skrajnie negatywnego do skrajnie pozytywnego), lecz jako charakterystykę trzech różnych przedziałów na tym kontinuum, zobrazowanych na rycinie 43-2. Przedział pierwszy to obszar akceptacji, zawierający stanowisko, które najlepiej wyraża stosunek człowieka do obiektu postawy oraz wszystkie inne stanowiska również przezeń akceptowane. Obszar odrzucenia zawiera wszystkie te stanowiska wobec obiektu, które dany podmiot postawy uważa za niemożliwe do przyjęcia. Wreszcie obszar neutralności zawiera stanowiska neutralne z punktu widzenia podmiotu postawy, których on ani nie akceptuje, ani nie odrzuca.

Reakcja podmiotu postawy na perswazję zależy od tego, w którym z wymienionych obszarów znajdzie się stanowisko oferowane