IMG102

Jeżeli rozpoczniemy obserwację od cząsteczek nieskończenie małych, to stwierdzimy, że sta. ją się one coraz większe. Ale nie tak, jak wielkie stają się gwiazdy przez łączenie się materii w coraz to większe objętościowo całości, leci łącząc się tworzą one prawdziwe złożenia;! w których atomy grupują się w proste molekuły, proste molekuły w „supermolekuły” itd. przei wolne komórki, rośliny i zwierzęta. Stopił! złożoności możemy określić w odniesieniu do „liczby atomów zestawionych”. Na terenie chemii nieorganicznej liczby te są stosunkowo nie^ wielkie, ale w chemii organicznej szybko wzrastają: w najprostszym białku dochodzą do dziel siątków tysięcy, w wypadku wirusów dochol dzimy już do milionów, w komórce zwierzęca przypuszczamy, że można mówić o miliardzie „atomów zestawionych”. Człowiek, który składa się mniej więcej z tysiąca milionów komód rek, składa się też z liczby atomów w przybliżeniu 10"; jesteśmy więc w rzędzie wielkości] właściwych galaktykom. W jednym centymetrze sześciennym materii żywej, przypadkowej nagromadzonej, istnieją biliony i biliony czą-9 steczek ugrupowanych. Rozumując w ten spo-B sób, dojdziemy do nieograniczonej złożonośdH którą trzeba uwzględnić obok nieskończonej! wielkości i nieskończonej małości, aby prawił! dłowo przedstawić strukturę wszechświata i I miejsce człowieka w tym wszechświecie. We I wszechświecie, który charakteryzuje się przez I trzy nieskończoności — wielkość, małość i zło- I żoność — istoty żyjące, a przede wszystkim I człowiek odłączają się od innych średnich co do I wielkości istot i ustawiają na szczycie specjał- 1 nej gałęzi. W tej pozycji końcowej, w której są | bezpośrednim przedłużeniem atomów i cząste-! czek, tworzą one pewien kraniec, podobnie jak! galaktyka stwarza kraniec wielkości, a elektron ! kraniec małości.

Jak już wiemy, na krańcach wszechświat 1

zmienia formę, w jego tworzywie ukazują się nowe zjawiska. „Jeżeli powiemy, że Zwierzęta i Człowiek przedstawiają jeden kraniec świata, to mieści się w tym impulsie twierdzenie, że muszą posiadać tak jak Nieskończenie Wielkie i Nieskończenie Małe — jakąś szczególną właściwość, odpowiadającą ich specyficznej formie Nieskończoności. W Nieskończenie Wielkim mamy zjawisko względności. W Nieskończenie Małym — kwanty. A co mamy w bardzo wielkich złożonościach? Czemuż nie miałaby to być Świadomość i Wolność?” ¹

Mówiliśmy już poprzednio o tym, że zdaniem Teilharda, każda najdrobniejsza część materii zawiera w sobie pewien element psychiczny, pewien element świadomości, niedostrzegalny w cząstkach bardzo prostych. Naszemu doświadczeniu staje się on dostępny począwszy od „złożenia atomowego” milionowego rzędu (wirus). Im wyżej piąć się będziemy po drabinie ewolucji, tym widoczniejsze stanie się powszechne istnienie świadomości. W człowieku dosięgnie ona formy myśli i zacznie odtąd dominować nad materią. „Podobnie jak w Nieskończenie Małym wielkie liczby tłumaczą determinizm praw fizycznych — i podobnie jak w Niezmiernie Wielkim krzywa przestrzenna wskazuje na siły ciążenia — tak też w trzecim Nieskończonym, w Złożoności (i ześrodkowaniu, które ona się wspólnoty, powiększenie wiedzy, oto naczel-ności”'.

Prawdziwości takiej koncepcji świata o trzech nieskończonościach miałoby, zdaniem Teilharda, dowodzić, że najlepiej porządkuje ona naszą wizję świata i wyznacza nam zarazem najbardziej jasną perspektywę przyszłości.

Z tej perspektywy patrząc, Teilhard wypowiada kilka wniosków uzupełniających. Po

1

   Tamże, s. 315.

*    Tamte, s. SIS.