logiczna analiza wypowiedzi 3

10 I. LOGICZNA ANALIZA WYPOWIEDZI

B. Wypowiedzi jasne i niejasne

Im mniej jasno się wyrażamy, tym nudniej nasze stanowisko zakwestionować. Uściślanie odbiera nieraz słowom całą moc.

Andrzej Malewski

Kiedy nie wiadomo, co się właściwie w danej wypowiedzi twierdzi, wszelkie dociekania nad jej prawdziwością względnie fałszywością są zajęciem kompletnie jałowym. Toteż głównym wymogiem, jaki stawia się w logice wypowiedziom pretendującym do statusu twierdzeń, jest to, aby były one dostatecznie jasne — aby nie dopuszczały różnorakich interpretacji. Do niespełnienia takiego wymogu może dojść przy okazji:

(a)    amfibolii, czyli niefortunnej konstrukcji gramatycznej (np. „Zarząd ING gromadzi stale testy motywacyjne pracowników i ocenia ich przydatność” — testów czy też zatrudnianych osób?),

(b)    niedopowiedzenia, tj. pominięcia pewnych istotnych składników (np. „Profesor Wiśniewska-Roszkowska to niezawodny autorytet” — dla kogo i w jakiej dziedzinie?),

(c)    użycia niejednoznacznego terminu (np. „Nad osiedlem Tarchomin nic pojawiły się nigdy żurawie" — ptaki czy dźwigi budowlane?).

W wielu sytuacjach nic potrzeba troszczyć się zbytnio o precyzję sformułowania, ponieważ werbalny i pozawerbalny kontekst wypowiedzi, a także podstawowa wiedza o świecie, pozwalają zazwyczaj odbiorcy wybrać tę interpretację, która została zamierzona przez nadawcę. Jeżeli jednak tak się nie dzieje i brak jest wyraźnych wskazówek, jak należy wypowiedź rozumieć, to nadawca wysławia się w sposób logicznie niepoprawny (chyba, że będąc np. dyplomatą czy wróżbitą rozmyślnie unika klarownego przekazu).

Niejasność w skrajnej postaci cechuje wypowiedzi mętne, które mogą podlegać niemal niezliczonym interpretacjom i stanowią z reguły symptom mętnego myślenia. W tego rodzaju przypadkach nadawca sam nie wie, co właściwie głosi, gdyż nie tyle stara się adekwatnie i sumiennie zdać sprawę z jakiegoś stanu rzeczy, ile raczej chce zademonstrować jakieś bliżej nieokreślone — i przez to niepodważalne — osądy, poczucia, intuicje i wrażenia.

Nośnikami mętności są najczęściej:

(a)    wyrażenia obarczone notoryczną wieloznacznością (np. „Liberalizm kończy się na ogół totalną klęską”),

(b)    zwroty ubogie w treści opisow e (np. „Dzieje Cesarstwa Rzymskiego wciąż oczekują na pogłębioną analizę”),

B. Wypowiedzi jasne i niejasne 11

(c)    nieuchwytne metafory (np. „Obowiązujące prawo lo barometr moralnego zdrowia społeczeństwa"),

(d)    nadmierne niedopowiedzenia (np. „W dawnych czasach ludziom żyło się lepiej”).

Wskaż wypowiedzi zdecydowanie mętne oraz wypowiedzi, których niejasność dałaby się skorygować poprzez kontekst:

1.    Teoria dywergencji Goxa opiera się na pewnych tezach.

2.    Zawsze nie udaje się poskromić apetytów' władzy.

3.    Styl gotycki to doskonała manifestacja ducha feudalnego.

4.    Dobra wypracowane trudem całego narodu powinny być sprawiedliwie dzielone.

5.    Tłumaczenie Patrycji okazało się zupełnie niepotrzebne.

6.    Poręczną ilustracją politycznej poprawności są felietony w wysokonakładowych tygodnikach.

7.    Członkowie Komisji Kodyfikacyjnej nie mogli dojść do porozumienia w' sprawie terminów.

8.    Istnieje obecnie wyraźne zapotrzebowanie na mądry konserwatyzm.

9.    Mało kto potrafi zapobiec temu, że młodsze dzieci tyranizują starsze dzieci.

10.    Gospodarka wolnorynkowa przynosi najbardziej wymierne efekty.

11.    Claudia Schiffer zjada wyłącznie rośliny uprawdane biodynamicznie.

12.    PRL-owski reżim zasłużył na to, by się z nim rozliczyć.

13.    Anna Karenina Tołstoja jest przepojona klasycznym, męskim szowinizmem.

14.    Geniusz stanowi wyższą formę szaleństwa.

15.    Wybór gry komputerowej dla nastolatka bywa nie lada problemem.

16.    Małgorzata to pyszna dziewczyna.

17.    Pomysłodawca wniosku o upadłość wykreślił coś w swym notatniku.

18.    Cierpienie uszlachetnia.

19.    Nie poślubię Zygmunta,' dlatego że jest zamożnym jedynakiem.

20.    Polak wysysa antysemityzm z mlekiem matki.

21.    Język objawił, rozwinął i utrwalił nasze człowieczeństwo.

22.    Włochy są krainą tolerancji.

23.    Wszelka krytyka literacka sprowadza się do opinii.

24.    Godność kobiety spełnia się w budowanej przez nią rodzinie.

25.    W każdej tragedii odnaleźć można jakiś immanentny sens.

26.    Przed nerwicami i depresjami najskuteczniej zabezpiecza życie zgodne z naturą.

27.    Publicystyka telewizyjna nie dorasta do powagi wydarzeń.

28.    Lepiej nie zadawać się z mieszkańcami tego bloku, którzy nie mają grosza przy duszy.