n (66)

ROZDZIAŁ VII

PERSONY I OSOBY

Ambassador ChStillon:

Thus, after greeting, speaks the King of France In my behaviour...

(Shakespcarc, King John)

ILU POSŁÓW?

W średniowieczu wysyłano najczęściej po dwóchjgosłów. Echem tej praktyki jest fantazyjne rozumowanie etymologiczne Bernarda du Rosier, który sam wyraz „ambaxiator” wywodzi z łac. ambo (obaj)^{1 2}. Dwuosobowość tę różnic uzasadniano. Źc konieczna jest rezerwa na wypadek, gdyby jednego z posłów spotkała w podróży zKTprzygpda. Że Irudae problemy łatwiej rozwiązywać we dwóch niż w pojedynkę. Że jednego można przekupić, dwaj zaś będą się wzajemnie pilnowali*. Że dwóm łatwiej pokryć deficyt misji³. Że jednego można dobrać pod kątem ceremonialnych, drugiego — raczej intelektualnych zadań misji, aby się uzupełniali. Uwiecznił taki duumwirat Holbcin w obrazie Ambasadorowie: stoją obok siebie wielki pan w bogatym stroju i duchowny w czarnej szacie — jeden ma widocznie olśniewać, drugi przekonywać⁴.

Ale zdarzają się i liczniejsze poselstwa. Genueńczycy w misjach czysto ceremonialnych wysyłają i po kilkunastu posłów⁵. Ale już Villadiego przestrzega przed wysyłaniem „tłumu posłów”, Zuniga zaś zbyt liczne poselstwo przyrównuje do stonogi : ilość nóg wcale nie przyśpiesza jej ruchów. Z czasem też poselstwa wieloosobowe bywają wysyłane niemal wyłącznie wtedy, gdy chodzi o rokowania pokojowe. W Polsce takie wieloosobowe poselstwo musi obejmować zarówno senatorów, jak

przedstawicieli koła poselskiego, reprezentantów tak Korony, jak Litwy, póki zaś panuje tolerancja religijna — tak katolików, jak protestantów^{6 7}.

Poselstwu wieloosobowemu przewodzi czasem princeps legationis⁸. Gdy go nie wyznaczono, decyduje o pierwszeństwie powaga urzędu lub porządek wyliczenia w dokumentach misji⁸.

Ale od początku omawianego okresu występują i jednoosobowe poselstwa. Prototypem ich są misje papieskich legatów i nuncjuszy, z reguły jednoosobowe. Tradycji dwuosobowych poselstw Polska była wierniejsza niż inne kraje. Długosz za lata 1410-1478 podaje skład 70 poselstw obcych do Polski — aż 41 z nich to poselstwa jednoosobowe; natomiast na 49 poselstw polskich za ten sam okres jednoosobowych było tylko 8⁹.

Niektórzy zresztą jeszcze w początku XVII w. uważają poselstwa wieloosobowe za regułę¹⁰. Dla innych ta rzekoma reguła jest sporna¹¹ lub uzależniona od rodzaju misji¹². Dotyczyć by mogła tylko misji nadzwyczajnych. Z pewnej perspektywy historycznej wyjaśnia to przekonywająco Wicquefort¹³. Misje stałe są bowiem jednoosobowe od początku. Rzecz inna, że w czasie pobytu rezydenta na obcym dworze może się też na nim pojawić ambasador w misji specjalnej. Czasem znów działają równolegle na tym samym terenie i dwaj tacy ambasadorowie.

Ciekawie ujmuje tę sprawę doświadczony praktyk Callieres. W normalnych warunkach opowiada się za jednoosobową misją. Warto jednak wysłać do pewnego kraju dwóch ambasadorów równocześnie, gdy toczy się tam wojna domowa lub gdy wystąpiło dwóch pretendentów do tronu. Wówczas bowiem każdy z ambasadorów może otrzymać misję kontaktowania się z inną z owych dwu stron¹⁵.

Rozwiązanie takie zastosowano niejednokrotnie wobec Polski. W r. 1764 Francja — obok ambasadora w Dreźnie i rezydenta w Warszawie, po śmierci Augusta III popierających rzekomo kandydaturę na tron polski jego syna — uwierzytelniła przy intcrrexie generała du Monet, który opowiedział się za Stanisławem Augustem¹⁶. Jeszcze perfidniej postąpiły później Prusy. Stały poseł Buchholtz działał ręka w rękę

1

   Rosier, I.

2

   Zufliga, I, f. 33^a, radzi w związku z tym dobierać osoby wzajemnie się nie lubiące. AJc ...

3

w r. 1492 Ludwik Sforza przekupił aż 5 posłów Karola VIII — Maulde, I, 367 n.

4

^s Tak Fredro SF, 116.

5

* Hans Holbein Młodszy, Ambasadorowie (1533), Londyn, National Gallery, nr inw. 1314.

6

Zob. Lcngnich, IV, X, § 2. Po Henryka Walczego wyprawiło się poselstwo aż 13-osobowc. obejmujące 11 koroniarzy (7 senatorów i 4 przedstawicieli koła rycerskiego) i 2 Litwinów, co do klucza wyznaniowego zaś — 9 katolików i 4 protestantów (Płaza, 118 n.); mieli oni w zasadzie działać solidarnie, często jednak wybuchały między nimi spory (tamże, 122 n.), choć przewodniczyć miał biskup poznański Adam Konarski. W rokowaniach oliwskich (1660) reprezentowała Polskę 7-osobowa delegacja z wojewodą poznańskim Janem Leszczyńskim na czele; prócz niego było jeszcze 3 innych senatorów i 3 przedstawicieli „stanu rycerskiego”; Litwę reprezentował tylko kanclerz Krzysztof Pac (VL, IV, 735 n.).

7

* Konieczność takiego przewodnictwa stwierdza np. Fredro SF, 111.

8

Zob. Maulde, I, 369 n. ⁹ Zestawiono wg Długosza, XI-XII.

9

“ Kirchner, I. VI, §§ 33 i 47; Krośnicki, teza 46.

10

¹² Marselacr, II, IX. ¹² Zouche, I, IV (1£).

11

¹⁴ Wicquefort, I, XXVI (442).    ¹⁵ Callićrcs, I, XXIII.

12

¹⁶ (R.) Przez dziec ki DPCP, I, 278 n. Przykłady dwoistych francuskich poselstw już poprzed

13

nio — tamże, 173, 182 n., 203 n.