Obraz007

z historią i rozwojem na przestrzeni wieków odmiennych formacji społeczno-politycznych i historii religii [Oleszczyńska 1983, s. 35].

Doświadczenia związane z opieką i pomocą społeczną sięgają czasów starożytnej GrecjLi Rzymu. Szeroki przegląd uwarunkowań historycznych rozwoju profesjonalnej pracy socjalnej przedstawili m.in. J. Radwan-Pra-głowski i K. Frysztacki w pracy pt. „Społeczne dzieje pomocy człowiekowi: od filantropii greckiej do pracy socjalnej” [1996]. Wymienieni autorzy właśnie w odmiennych kontekstach oraz uwarunkowaniach historycznych upatrują źródeł zróżnicowania współczesnej rodzimej i zagranicznej pracy socjalnej, przejawiającego się w alternatywnych sposobach jej rozumienia [ibid., s. 274].

Taki punk^ widzenia koresponduje z poglądami C. de Robertis, która , podkreśla, że j,Cele pracy socjalnej i akceptowane hierarchie wartości są_AaL. śle związane z tendencjami społecznymi j politycznymi, (...) jakie dominują w społeczeństwie na danym etapie rozwoju’.’ [Robertis 1996, s. 11].

Na specyfikę rodzimych doświadczeń w tym zakresie wskazuje także W. A. Góra wyjaśniając, że rozwój opieki społecznej w naszym kraju przebiegał w sposób szczególny, uwarunkowany odmiennymi wydarzeniami społeczno-politycznymi, jakie zachodziły w Polsce na przestrzeni wieków. Autor powołuje się przy tym na zdanie A. Oleszczyńskiej, która określa przyczyny tego stanu rzeczy dwojako. ^Po pierwsze: znamienny wkład w rozwój opieki i pomocy społecznej na świecie wniosły kościołyJ związki \yyZjmniow£^ymczasem w Polsce reformacja przebiegała w sposób specyficzny i miała bardziej ograniczony charakter, stąd też dominującą rolę w tym zakresie odegrała religja katolicka. Po drugie, szczególna sytuacja geopolityczna związana z rozbiorami Polski i utratą państwowości rzutowała na specyficzny sposób rozwoju opieki i pomocy społecznej w poszczególnych zaborach [1989, s. 22].

Polską specyfikę procesu kształtowania profesji pracy socjalnej podkreśla także W. Theiss. Jego zdaniem, utrata niepodległości generowała potrzebę pracy na rzecz rozwoju świadomości narodowej, co w sposób zasadniczy rzutowało na kształt podejmowanej w takich warunkach pracy opiekuńczej i społecznej. Innym źródłem odmienności uwypuklonym przez Autora są przesłanki teoretyczne, jakie legły u podstaw kształtowania się nowo powstającej profesji. W Stanach Zjednoczonych, które uznawane są powszechnie za_ ojczyznę, profesjonalnej pracy socjalnej, inspiracją dla nowego podejścia zrywającego z prywatną dobroczynnością oraz doraźnymi akcjami charytatywnymi, były propozycje teoretyczne i doświadczenia kliniczne związane z nurtem psychoanalizy [Wódz 1996, s. 16]. Pionierką nowego podejścia była M. Richmond, która upowszechniła pojęcie diagnozy społecznej oraz teoretyczny model prowadzenia indywidualnego przypadku (ang. case work).

W przeciwieństwie do tradycji amerykańskiej, za podstawy naukowe rozwoje pracy socjalnej w Polsce posłużyła pedagogika. Stąd też w naszych realiach powstała społeczno-pedagogiczna koncepcja pracy socjalnej, odwołująca się do oświeceniowych idei poszukiwania i aktywizowania sił ludzkich [Theiss 1992, s. 48],

Poglądy te znalazły najpełniejszy wyraz w koncepcjach pedagogicznych H, Radlińskiej, autorki fundamentalnych prac z zakresu pedagogiki pracy kulturalno-oświatowej i społeczno-opiekuńczej. Helena Radlińska lansowała tezy o społecznych uwarunkowaniach jednostkowego i grupowego upośledzenia rozwoju moralnego i umysłowego, ubóstwa materialnego i kulturalnego. Tym samym źródeł istniejącego stanu rzeczy poszukiwała w czynnikach zewnętrznych wobec poszczególnych jednostek. Wskazywała przy tym na trojakiego rodzaju ich naturę, tj. społeczno-ekonomiczno-kulturową: „Akcentując znaczenie działań zapobiegawczych, rozumianych jako organizowanie i planowe przetwarzanie środowiska wychowawczego”, H. Radlińska formułowała nowatorskie w owych czasach stanowisko, bliskie poglądom L. Krzywickiego, K. Krzeczkowskiego, S. Rychlińskiego” [Wódz 1996,, s. 22]. Wymienieni autorzy podzielali pogląd, w myśl którego zmiana sytuacji upośledzonych warstw społecznych możliwa jest jedynie poprzez wprowadzenie zmian systemowych.

Kazimiera Wódz w poglądach tych upatruje zasadniczej różnicy i specyfiki polskiej myśli socjalnej. W odróżnieniu od doświadczeń amerykańskich, które w początkowym okresie powstawania zrębów profesjonalnej pracy socjalnej koncentrowały się głównie na koncepcjach indywidualistycznych opartych na psychoanalitycznej teorii osobowości i związanych z tym nieuświadomionych popędach, poglądy H. Radlińskiej ugruntowały znaczenie szerszej perspektywy środowiskowej dla rozumienia przyczyn patologii społecznej i sposobów jej przeciwdziałania [ibid., s. 23].

2. Praca socjalna - uwagi terminologiczne

Analizując bogactwo definicji pracy socjalnej, podstawowe różnice można podzielić na trzy kategorie tożsame z kryteriami, jakie legły u podstaw formułowania poszczególnych ujęć. Chodzi mianowicie o zakładane funkcje, motywy pracy oraz stosowane oddziaływania¹. Ze względu na obfitość ujęć i specyfikacji przedmiotu pracy socjalnej, z drugiej zaś - na ograniczoną objętość niniejszej pracy i jej charakter, dokonałem w dalszej części subiektywnej selekcji treści.

1

Prezentowany podział autorstwa H. Stroupa przytoczono za: J. Szmagalski 1996,