Obraz05

warunków szkoły, od stopnia degradacji jej środowiska społecznego, w każdym jednak przypadku o sukcesie decyduje pozyskanie do współdziałania uczniów samej szkoły, zarówno przez atrakcyjność ich codziennej pracy, jak przez różne formy działalności obliczonej na powstawanie więzi między nauczycielami a młodzieżą szkolną.

Uwagi do samodzielnego studiowania

Osobom zainteresowanym społecznymi przyczynami niepowodzeń szkolnych należałoby zalecić lekturę dwu w polskiej literaturze pedagogicznej książek. Pierwszą z nich jest przygotowany pod redakcją Heleny Radlińskiej tom prac jej uczniów Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych (1937). drugą - J. Konopnickiego Zaburzenia w zachowaniu się dzieci i środowisko (1958). Obie dają pełny obraz tych przyczyn: pierwsza ze stanowiska pedagogiki społecznej, druga - psychologii społecznej.

Przyczyny dydaktyczne najszerzej przedstawiają dwie książki Cz. Kupisiewicza: Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektóre środki zaradcze (1964 i kolejne wydania) oraz O zapobieganiu drugoroczności (1964). Obie dobrze wprowadzają w kwestie likwidowania niepowodzeń przez zapobieganie im. W tych „urodzajnych" dla problematyki niepowodzeń w latach 1958-1964 powstała jeszcze jedna, godna lektury książka, jest to rzecz M. Tyszkowej Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka (1964). Traktuje ona zarówno o przyczynach rodzi nno-społecznych, jak i szkolno-dydaktycznych. Społcczno-środowiskowc uwarunkowania osiągnięć szkolnych przedstawia książka J. Niemca Osiągnięcia uczniów i szkoły (1978).

Zadania

1.    Zbadaj mniemania uczniów wybranej klasy na temat: od czego zależy powodzenie szkolne?

2.    Na podstawie lektury opracuj własną klasyfikację niepowodzeń szkolnych.

3.    Przedstaw własne propozycje w sprawie likwidowania przyczyn ukrytych i jawnych niepowodzeń szkolnych.

A ten sujagią, ba drugim dm Najwięcej światła aj arbie! Asnyk JląWtjłjw Mrrtnw*

Rozdział dziewiętnasty

OSOBOWOŚĆ I ZAWÓD NAUCZYCIELA

W prowadzenie

Nie ma na świecie takiego systemu pedagogicznego, który by lekceważył rolę nauczyciela w procesie edukacji. Mimo iż systemy te tak bardzo się między sobą różnią, panuje w nich zgoda co do tego, że dobre kształcenie i dobre wychowanie, może być dziełem dobrego nauczyciela-wychowawcy. Mniemania tego był już świetny nauczyciel narodu polskiego - Andrzej Frycz Modrzewski, gdy w dziele O poprawie Rzeczyspospolitej stawiał „szkolny stan” na równi z najwyższymi stanami, zakładając, iż tylko doskonały nauczyciel może zaszczepić młodzieży w szkole te cnoty, na których opierają się prawa w Rzeczypospolitej panujące. Świadoma była tego również Komisja Edukacji Narodowej, tworząc „stan akademicki” oraz wyznaczając mu poważne prawa' i obowiązki.

W czasach nowych i najnowszych problem nauczyciela - w miarę rozwoju powszechnej oświaty — staje się coraz bardziej żywy i aktualny. Wyrazem tej aktualności może być fakt pojawienia się całego szeregu prac monograficznych, rozpraw i artykułów zajmujących się tym problemem. Prac tego rodzaju w samej tylko polskiej literaturze pedagogicznej można by naliczyć niemało. Stworzyły one podstawę do wyodrębnienia osobnej gałęzi wiedzy pedagogicznej, zwanej pedeutologią, która miała i ma w Polsce swoich adeptów¹.

Drogi poszukiwań ideału nauczyciela, przedstawione w pracach polskich i obcych, na ogół nie biegną zgodnie; zarówno w metodach badań nad nauczycielem, jak i w poglądach na osobowość i zawód nauczyciela występuje wiele rozbieżności lub wręcz sprzeczności. Obok teoretycznych dociekań nad ideałem nauczyciela pojawia się coraz więcej prac opartych na badaniach empirycznych. poszukujących optymalnych form zachowania się nauczyciela samego lub w jego interakcjach z uczniami. W określaniu osobowości nauczyciela jedni autorzy są pełni optymizmu, innych cechuje umiarkowanie bądź nawet zwątpienie czy pesymizm. Jedni chcieliby mieć nauczy-cicli-silaczy. nauczyciel i -artystów, inni zadowalają się tym. co jest wyrazem dobrego jzermosla“ nauczycielskiego.

Obok pcdcutologów wiele uwagi poświęcają nauczycielom pisarze, uczeni lub nawet zwykli „szarzy ludzie**. Wspominając czasy młodości nader często zwracają uwagę na to. jak wielką rolę

369

1

W okresie międzywojennym okazały się w Polsce dwie prace na temat pedeotołegii Są id J. Mirskicgo

Projekt nauki o nauczycielu czyli pedeutologii. „Oświata i Wychowanie** IW. test 9 tnt I. Saąmleąk

I. Szaniawskiego) Pedeutologią. jej rozwój i metody. _ Ruch Pedagogiczny” l93S-t**39. ar J, 4. 5L 7. $.

Z prac wydanych po drugiej wojnie światowej można wymienić przede wszystkim S Dołrpwę&ktego

Struktury umysłów nauczycieli. Warszawa 1959, PZWS.