Obraz09

f» pnOM iafc wrpBtmifarma zwijanego z danym maczytietem, me można jednak Itto-w^ćapuu i iyczat ibaeci i aśottaety. gdy wypowiadacie się w ankiecie na temat pożądanych* i ■tpMytajck eecfs nczjciefi oraz ctoafcK»)a|^t idealnego nauczyciel. przykbda^ do (ego mmę wtuuye* dnftiiidtBii.

W oczach wychowanków tajemnica powodzenia wysiłków nauczycieli zależy głównie od tego. czy są sprawiedliwi. wymagający i stanowczy, a przy tym cierpfiwi i wyrozumiali oraz serdeczni i usposobieni do młodzieży przyjaźnie. Sytuacja. » której wychowankowie stawiają te zalety na pierwszym miejscu, podczas gdy przy rekrutacji i kwalifikowaniu do zawodu nauczycielskiego nie zwraca się w ogóle na nie uwagi - jest wyrazem dziwnej, lecz uporczywie pomijanej milczeniem sprzeczności. Uczniowie zwracają też uwagę na zalety ■edebnałne nauczycieli, na poziom ich wiedzy, na zaangażowanie światopoglądowe, jasność i przystępność ich wypowiedzi, umiejętność zaciekawienia przed-asoeem i wzbudzania zainteresowań. W wielu wypowiedziach uczniów można również spotkać postulaty co do wyglądu estetycznego nauczycieli (zwłaszcza nauczycielek!), ich poczucia humoru i pogodnego usposobienia.

Cechom pozytywnym zazwyczaj przeciwstawiają uczniowie negatywne, zapewne podpatrzone n konkretnych nauczycieli, jak niesprawiedliwość, uży wa-nie obrazowych słów. a nawet bicie dzieci, braki w wiadomościach i umiejętno-śctach, braki w obiorze i inne.

Ogólnie biorą:, młodzież szkolna najwyżej ceni zalety moralne i charakterologiczne. a jednocześnie najdokładniej dostrzega i najostrzej piętnuje braki moralne swoich preceptorów, znacznie pobłażliwiej t powierzchowniej ocenia załety i braki natury intelektualnej, a stosunkowo mniej uwagi koncentruje na sprawach estetyki. Sądy te mają głęboki sens pedagogiczny, choć można, oczywiście, uważać uczniów w wieku szkoły podstawowej, a nawet i średniej za ńezbyt doskonałych obserwatorów, nie ogarniających tego wszystkiego, co w oddziaływaniu nauczyciela na młodzież się ujawnia. Jest na przykład rzeczą zainteresowania godną, że uczniowie szkoły średniej poświęcają już więcej uwagi nćż ich młodsi koledzy - wiedzy nauczyciela i umiejętności jej „przekazywania".

Chociaż obraz cech osobowości nauczyciela w świadomości uczniów ma swoje braki, obejmuje wszakże najważniejsze składniki tej osobowości, o których była mowa wyżej. Decydują one o wpływie nauczyciela na młodzież. Wpływ ten jest wówczas szczególnie wyraźny, gdy w codziennym obcowaniu z uczniami nauczyciel postępuje sprawiedliwie, lecz jednocześnie odnosi się do nich z cierpliwością i wyrozumiałością, gdy stawia im zdecydowane wymagania, a przy tym okazuje serdeczność i przyjazne uczucia. Jest w tych wymaganiach swoista równowag chwiejna, jakaś „złota droga", którą wychowawca ma podążać, aby być nie tylko sprawiedliwym, lecz i wyrozumiałym człowiekiem, nie tylko, stawiać dzieciom wymagania, lecz także okazywać im szacunek i zaufanie.

Czy jednak metoda ankiety może wystarczyć do zbadania stosunków między nauczycielem i jego uczniami, do scharakteryzowania walorów pedagogicznych osobowości nauczyciela? Można przyjąć, że zarówno wtedy, gdy badamy odzwierciedteraeceeh nauczyciela w świadomości uczniów, jak i gdy próbujemy poznać te walory przeprowadzając ankietę wśród samych nauczycieli, co robili

min.: W .O. Dortng^ czy W. Dzierzb i cks^:>. zdobywamy cenny sfcacfmąd materiał, lecz niewiele posuwamy się naprzód, szukając odpowiedzi na nasze pytanie.. Odpowiedź tę mogą przybliżyć badania oparte na obserwacji i eksperymencie naturalnym lub analizie biografii wybitnych nauczycieli.

Obserwacja r eksperyment naturalny mają tę przewagę nad innymi metodami. że zajmują wę procesem oddziały wanta nanctyóeS o calach i takich cechach iu satach i takich acznófrw. iqa»t-jąc jednocześnie skorki testy procesu. Z próbami podobnego nwapartywama problemu osobowości nauczyciela spotykamy się w pracach Ładwiłu Bandury¹. Andhteja łanowy kiego fWW; i Maksymiftanas Maciaszka f£963).

A. Janowska wyszedł a wq książce Kteramtwóe •jtfcwwcr w esom teteji x emtńka ze ..najistotniejsze efekty wychowawcze osiąga się w humanistycznym t demokratycznym Bw» de" ('1974, s. 2SJ2J. Tezę cę popierają jego Liczne badania, z których cfccc jedno - jaka bardan wymowne w związku z kwestią stosunku nauczyciela do uczniów — zasługuje aa «aiaakc Janowski rozróżnia dwa główne rodzaje zachowań nanczydefa: demokratyczne i mtnfcraryczae. Do głównych cech zachowań demokratycznych zaliczył’

1)    stosowane rozwiązań liberalnych t ziŁŁuywupwanych przy proponowaniu działań

2> wspólne z zespołem odejmowanie dfccyzj* odnoszących się dc przyszłych działań.

Jako cechy zachowań anurokracyczaydł uwzględnił:

[ > operowanie nakazami lub zakazami.

2)    samodzielne pcdqmowanie przez nauczyciela decyzji dotyczących prrys2hych tsotań zespołu².

Biorąc pod uwagę re cechy. A. Janowski zbadał sty i kierowania reprezentowany przez 10 nauczycielefc szkoły podstawowej ctaz jego dydaktyczne i wychowawcze kaudneacje Rys. 9 okazujepoziom zachowania desiekrJtyczoego tych sanoydrtek, dtunćoisuwicy ziomem ideaytiftacp uczniów! z wezyr irita—i. z przyjadcJen i z matką.

Rys. 9. Poziom identyfikacji uczniów: I - puitprwrur <E*uto*ya* 2 - *iwyflceqe s m-uczycieietnc 3 - identyfikacja z przyjśceJesu 4 - ideoryfitaqo*MEfct

377

1

LBuhOwi Huitlmm rqwWto «»jp»aajnui n ■nąrfiiyi JWwwfeOWO* MGLmZ

2

9 WA.DBAcMmHlMimarbjcMwisURn UpąlC *® W. (terOidbdaaMwwHkaawWinek ii—~^nrtr r~rrtw—■    * ~~~~ '*MW