Obraz�2

51

Cele kształcenia

Rozdział III

CELE KSZTAŁCENIA

Wszelka świadoma działalność zawsze zmierza do realizacji określonych celów. Treść i zakres tych celów są przy tym każdorazowo determinowane przez warunki, w których się je urzeczywistnia, a także przez środki, jakimi się dysponuje. Podobnie determinowane są cele działalności pedagogicznej, które scharakteryzujemy w tym rozdziale.

1. Cele wychowania

Cele wychowania stanowią swoistą wypadkową panujących w danym społeczeństwie stosunków społeczno-ustrojowych i ekonomicznych, charakterystycznego dlań poziomu nauki, techniki i kultury, tradycji własnego narodu, postępowej spuścizny ludzkości itp. Inne więc cele stawiano wychowaniu w społeczeństwach epok minionych, np. w społeczeństwie feudalnym i wczesnokapitalistycznym, inne zaś realizuje się w społeczeństwach współczesnych. Cele te dostosowuje się zarazem do innego, aniżeli w dawniejszych epokach, rytmu życia. Tak więc w porównaniu z powolnymi zmianami cywilizacji jeszcze przed stu laty, kiedy to wychowanie sprowadzało się po prostu do włączania uczniów w tradycję, dzisiejsze tempo przemian w technice, organizacji życia społecznego i kulturze jest tak wielkie, że cele stawiane kształceniu muszą wykraczać poza istniejącą rzeczywistość i nawiązywać do zmian przewidywanych w przyszłości.

Czy można bliżej sprecyzować charakter tych zmian? Czy można przewidzieć ich kierunki i dynamikę, ich zasięg i konsekwencje? Aby odpowiedzieć na te pytania, ukażemy ogólne tendencje rozwojowe życia gospodarczego, społecznego i kulturowego naszej doby.

Gdy chodzi o tempo dokonujących się przekształceń, to o ile w XVIII wieku okres dzielący jakieś doniosłe odkrycie od jego zastosowania na szeroką skalę wynosił, jak w przypadku fotografii, ponad 100 lat, to w XIX stuleciu zmniejszył się on już do 60-70 lat, czego przykładem jest

chociażby silnik elektryczny, a w naszych czasach wynosi zaledwie kilkanaście lub nawet kilka lat (radar: 1925-1940; telewizja 1922-1934; tranzystor: 1948-1951; bateria słoneczna: 1953-1955, a także telewizja kolorowa, satelity telekomunikacyjne, wideofonia, komputery itp.).

Z kolei, o zakresie zachodzących przemian świadczy fakt, iż obejmują one tak szeroki wachlarz spraw—daleki przy tym od wyczerpania—jak wzrost:

*    produkcji, a tym samym i spożycia, różnorakich dóbr materialnych (łącznie z artykułami spożywczymi), będący następstwem mechanizacji, automatyzacji, chemizacji i racjonalizacji procesów wytwórczych;

*    zasobu czasu wolnego od czynności zarobkowych, również wynikający z postępu w dziedzinie techniki, technologii i organizacji pracy;

*    zatrudnienia w szeroko rozumianym sektorze usług, dokonujący się kosztem stopniowego spadku zapotrzebowania na pracowników w sektorze rolniczo-hodowlanym i przemysłowym, co także wiąże się z postępem w zakresie automatyzacji i mechanizacji pracy;

*    zakresu i intensywności oddziaływania środków masowego przekazu na dzieci, młodzież i dorosłych;

*    długości życia ludzi, będący skutkiem zarówno postępu nauk medycznych, jak i coraz sprawniej funkcjonującej służby zdrowia;

*    kontaktów międzynarodowych dzięki rozwojowi komunikacji, stosunków handlowych, turystyki itp.;

*    roli ekspertów jako jednego z następstw nasilającego się znaczenia nauki w życiu współczesnych społeczeństw;

*    znaczenia działań zespołowych i interdyscyplinarnych, ogniskujących wysiłki ludzi o różnych specjalnościach wokół rozwiązywania wspólnych problemów; a oprócz tego

*    stopniowa likwidacja dotychczasowych barier w dostępie do oświaty, np. odległości miejsca zamieszkania uczniów od szkoły itd., oraz

*    coraz łatwiejszy i zarazem coraz powszechniejszy dostęp do różnorakich dóbr kultury w wyniku stałego rozwoju przemysłu poligraficznego (reprodukcje arcydzieł światowego malarstwa na najwyższym poziomie, masowe nakłady książek i różnorakich czasopism), muzycznego (nagrania muzyki na płytach i taśmach magnetofonowych) i elektronicznego (magnetowidy, wideoteki itp.).

Diagnoza globalnej sytuacji światowej na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia wykazuje, oprócz wymienionych procesów i tendencji pozytywnych, niewątpliwe znamiona cywilizacyjnego kryzysu. Przejawia się on m.in. w postaci:

* wysokiego stopnia skażenia środowiska naturalnego Ziemi, realnie zagrażającego jej przetrwaniu;