30 S. Goszczyński, Zamek kaniowski, oprać. M. Grabowska i M. Ja-nion, Warszawa 1958, s. 85. Podkr. moje - H. K.
31 Por. M. Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. r, Kraków 1970, t. 2, Kraków 1979. Mistyka barwy należała do stałych motywów wielu teorii malarskich dawniejszych, jak i nowszych. Utożsamienie światła z bielą (biel jako symbol światła) również trwa do dziś. Biel i światło apoteozowane są zwłaszcza w mistyce, oznaczają światło czysto duchowe, to, co boskie, nieskalane, czyste — nie związane z materią. W tym kontekście należy przypomnieć, że Goethe twierdził również w Farbenlekre-. „Przeczucie mówi nam o tym, że barwa może mieć znaczenie mistyczne” {Nauka o barwach, przeł. E. Naumowicz, [w:] Wybór pism estetycznych, oprać. T. Naumowicz, Warszawa 1981, s. 323). Rzepińska w drugim tomie swej książki wyraziście akcentuje tezę, że jedna z najbardziej autorytatywnych dziś teorii barw, stworzona przez W. Kandinskiego jest konsekwentnym rozwinięciem przeświadczeń na temat barw, właściwych romantykom. Według Kandinskiego, biel jest to: „Świat wysoko wzniesiony, skąd nie dochodzi do nas żaden dźwięk. Panuje tam milczenie biegnące w nieskończoność [...]. Biel działa na duszę jak absolutne milczenie. Jej rezonans wewnętrzny to nieobecność dźwięku. Można by to na terenie muzyki porównać do milczenia, do pauzy, która przerywa jedynie rozwój frazy, nie kończąc jej definitywnie. To milczenie nie jest martwe Biel jest jak milczenie, które może być nagle zrozumiane [...]. Nie bez przyczyny biel jest wyrazem [...] nieskalanej czystości”. W przeciwieństwie do czerni biel nie pozbawiona jest jednak nadziei. Autor ujmuje ją „jako symbol światła, w jakim wszystkie barwy jako właściwości substancji materialnych zniknęły” (cyt. za: M. Rzepińska, Historia koloru..., t. 2, s. 172).
32 S. Goszczyński, Z dziennika artysty. Porównanie światła wewnętrznego człowieka ze światem zewnętrznym, [w:] Dzieła zbiorowe..., s. 367. Podkr. moje - H. K.
53 W świetle idei pesymizmu o wymiarze kosmicznym interpretuje Marię J ulian Maślanka: Poemat skrajnego pesymizmu {„Maria Antoniego Malczewskiego), [w:] tegoż, Z dziejów literatury i kultury, Kraków 2001.
34 E. Stein, Światło w ciemności, s. 51. Podkr. pochodzą od autorki. Natomiast podkreślenie: „Zamyka w sobie całe widzenie świata i całą koncepcję egzystencji. W tym właśnie zawiera się to, co jest im wspólne” - pochodzi ode mnie - H. K.
35 Por. M. W. Bloomfield, Alegoria jako interpretacja, „Pamiętnik Literacki” 1975, z. 3.
36 M. Mochnacki, O literaturze polskiej..., s. 93.
37 Interpretację motywów zachodzącego słońca w Marii przedstawiłam w roku 1976 na seminarium prowadzonym przez prof. Marię Ja-nion na Uniwersytecie Gdańskim. Następnie zwróciłam na nie uwagę w rzeczy Szkoła ukraińska w poezji polskiej („Zeszyty Naukowe Filii UW w Białymstoku”, z. 19. Humanistyka - Filologia polska, t. IV, Białystok 1977). Omawiając fragment 1,8 Marii pisałam: „Ośrodkiem powyższego obrazu jest motyw słońca, które, »z kosa świeci«. Takie jest słońce w Marii najczęściej — zniżone, zachodzące”.
38 M. Maciejewski, Śmierci „czarne w piersiach blizny”, s. 87.
35 M. Maciejewski mówi o szczelinach fabularnych. Tamże, s. 86.
40 Jako wprost „demoniczne” określiła niektóre elementy świata przedstawionego poematu Zofia Wójcicka, Sataniczny impuls egzystencji w „Marii” Antoniego Malczewskiego, [w:] Postaci i motywy faustyczne w literaturze polskiej. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Białystok 25—26 października 1997 r., t. I, pod red. H. Krukowskiej i J. Ławskiego, Białystok 1997.
41 Zob. rozważania Gastona Bachelarda o wyobraźni materialnej [w:|
Wyobraźnia poetycka.
42 J. Słowacki, Kordian, akt 1, sc. i, w. 19: „Myśl śmierci z przyrodzenia w duszę się przelewa —”, [w:] tegoż, Dzieła, pod red. J. Krzyżanow skiego, t. VI: Dramaty, Wrocław 1959, s. 186.
43 G. Bachelard, La poetiąue de Pespace, Paris 1958, s. 194. Gyt. za: M. Janion, Gorączka romantyczna, s. 254.
44 Nocy Younga z angielskiego i francuskiego przetłumaczone, (prawdo podobnie) przekładu dokonał ks. F. Rydzewski, 1.1, Lublin 1785, s. 2-3.
43 Por. G. Bachelard, Chwila poetycka i chwila metafzyczna...
46 Sformułowanie M. Grabowskiego użyte [w:] Uwagi nad balladami Stefana Witwickiego z przyłączeniem uwag ogólnych nad szkołą romantyczną w Polszczę, „Astrea” 1825,1.1, s. 53.
47 B. Pociej, Idea, dźwięk, forma..., s. 97. Podkr. autora.