Rysunek 3.2
Komórka pęcherzyka oddechowego plaska
Komórka
pęcherzyka
oddechowego
duła
Schemat budowy pęcherzyka płucnego (pp)
Na .szybkość wchłaniania gazów i par w drogach oddechowych wpływa wicie czynników, z których najważniejsze lo: stężenie ksenobiotyków w powietrzu. wentylacja pilic, współczynnik podziału powietrzc/woda (krew), rozpuszczalność w wodzie, a także szybkość biolransformacji i wydalania z ustroju; niektóre z tych czynników mogq ulegać zmianom niezależnie od rodzaju, czasu i nasilenia pracy. Retencja, czyli ilość (w procentach) zatrzymanego w drogach oddechowych ksenobiotyku. jest różna dla różnych związków i waha się w granicach od ok. 30 do ponad 90%. Retencja może ulegać zmianom w czasie wchłaniania aż do chwili ustalenia się równowagi iniędzy stężeniem związków w powietrzu i we krwi (rys. 33 i 3.4).
Rysunki 3.3, 3.4
V. lutem ji w r /.wie inhalacji par ksenobiotyku
Retencja par w płucach; R - retencja. Ci - stężenie par w powietrzu wdychanym, C, — stężenie par w powietrzu wydychanym
I l)K< x;t WCHŁANIANIA, METABOLIZM I WYDALANIE KSENOBIOTYKÓW
Związki dobrze rozpuszczalne w wodzie (np. alkohol metylowy. etylowy, aceton) osiągają stan równowagi po illuższyni czasie, natomiast słabo rozpuszczalne (np. benzen. CS., toluen) - znacznie szybciej. Metabolizm związku, wydalanie lub odkładanie sic go w narządach, a więc usuwanie z krwi. przedłuża czas. po którym ustala sic stan równowagi.
Oddychanie jest czynnością automatyczną i jego intensywność zależy od zapotrzebowaniu organizmu na tlen. Wysiłek fizyczny zwiększa to zapotrzebowanie. a wiec do płuc wprowadzano są większe objętości powietrza i tym samym większa ilość kscnobiolyku. Wentylacja pilic waha sic w szerokich granicach, tj. od 6 diii '/min w spoczynku do KIO dm'/uun przy maksymalnym wysiłku. Pojemność minulowa serca, która w spoczynku wynosi około 5..) dni . przy dużym wysiłku fizycznym może wzrosnąć (» X-krolnie. /.większa lo szybkość przenoszenia wchłoniętej substancji do narządów i tkanek, przyczyniając sic do wzrostu interny wności wchłaniania w drogach oddcclutwych.
Odrębnym prawom podlegają aerozole, o klóryelt wchłanianiu decyduje przede wszystkim wielkość ziaren pyłu. Przyjmuje sic. że ziarna o wymiarach większych od 1-5 pm zatrzymywane są głównie w górnych odcinkach dróg oddechowych, skąd mogą być wyksztuszone, a następnie albo wydalone, albo połknięte i w konsekwencji wchłonięte w układzie pokarmowym. Ziarna nic wyksztuszone pozostają w górnych odcinkaeh tlróg oddechowych, gilzie ulegają powolnej rcsorpcji.
Do pęcherzyków płucnych docierają i są w nich zatrzymywane głównie ziarna o wymiarach 0.01 5 pin. Ta frakcja acro/oli zwana respirahilną ma istotne znaczenie z toksykologicznego punktu wiil/enia.
Dużą rolę w rcsorpcji pyłów odgrywa higroskopijność i rozpuszczalność w wodzie, gdyż rozpuszczają się one w wydzielinie pokrywającej powicr/ch nię dróg oddechowych. Pyły związków trudno rozpuszczalnych w wodzie, a nawet praktycznie nicrozpuszc/alitych (np. siarczany ołowiu i krzemiany) mogą być rcsorbowanc w drogach oddechowych w wyniku pinocytozy.
Zanikanie nierozpuszczalnych pyłów w układzie oddechowym nut charakter wielofazowy. Pierwsza faza jest szybka -okres |łolowiczncgo zaniku pyłów wynosi w niej kilka godzin i wiąże sic z rzęskowym Iransporiciii w kierunku górnych odcinków dróg oddechowych. W odcinkach głębszych proces len li w:t znacznie dłużej - okres połowicznego zaniku nierozpuszczalnych pyłów w pęcherzykach płucnych może trwać nawet kilkaset dni.
Do oceny dawki wchłoniętej w drogach odilcchowych. na podstawie oznaczeń stężeń w powietrzu, stosuje się następujący wzór:
67
1.1. W( I II ANIANII W l)K( HiAł || I >| >| N < I N IWYI II