Obraz (24)

46 SAMI SOBIE CUDZY

zmu, Gershoma Scholeraa, z myślą Mickiewicza. Obecnie Agata Bielik-Robson po ukazaniu się zbioru Scholerna [Żydzi i Niemcy. Listy. Rozmowa. Wybrał, opracował i przemową opatrzył A. Lipszyc, Sejny 2006) pisze, że według autora „judaizm może zachować żywotność tylko za sprawą idei mesjańskiej, która ślady boskiej obecności i znaki objawienia dostrzega nawet we współczesnym, coraz bardziej sfunkcjonalizowanym i pozbawionym wymiaru sakralnego świecie” {Posłaniec ukrytego Boga. O judaizmie Gershoma Scholema, „Europa”, dodatek do „Dziennika” z 21 X 2006).

⁷⁵    M. Czapska, W odpowiedzi redaktorowi Turo wieżowi, „Kultura” (Paryż) 1957, nr 6, s. 53.

⁷⁶    Korzystam z przekładu niemieckiego: I. Kertesz, Die exilier-te Sprache. Essays und Reden, Frankfurt a.M 2003. W przekładzie polskim [Język na wyrgnaniu. Przeł. E. Sobolewska, Warszawa 2004, s. 44) nie ma określenia „doświadczenie uniwersalne”.

⁷⁷    I. Kertesz, Język na wygnaniu, s. 68.

⁷⁸    H. Grynberg, Żydowska wojna i Zwycięstwo, Wołowiec 2001, S. 46.