obraz9(4)

,^% ‘ N* <

albo ulicach' Z uphwem zasu iczncr coraz /.ęściej •vvnjjmo^,»v iii dla siebie i swoich uczniów jakieś pomieszczenia. \ którvch uczono się. .siedząc na podłodze. Ławki i krzesła - to udogodnienie, które pojawiło się dopiero w póżnvm średniowieczu.

Na średnim poziomie szkolnictwa, a więc w szkołach katedralnych. kołegiackich i zakonnvch. system kształcenia opierał się na wspomnianych już siedmiu sztukach wyzwolonvch. Ustalenie ich ostatecznego podziału i składu zawdzięczamy Alkuinowi (730-804), kierownikowi wspomnianej szkoły pałacowej utworzonej przy dworze Karola Wielkiego. Alkuin dał szkolnictwu podstawy programowe w postaci podręczników do poszczególnych sztuk wyzwolonych.

Pierwszy etap kształcenia, czyli tak zwane Irtuium. polegał na nauczaniu gramatyki, której przedmiotem był język łaciński. Zajęcia z tego przedmiotu składały się z części teoretycznej, a za podstawę nauczania służyły pisma autorów antycznych, i praktycznej, w której główną rolę odgrywała poezja antyczna, będąca punktem wyjścia ćwiczeń gramatycznych^{1 2}.

Drugim przedmiotem, którego nauczano w ramach trr.ńum, była retoryka, rozumiana jako sztuka przemawiania i pisania listów. Miała ona duże znaczenie zwłaszcza w tych szkołach, których zadaniem było przygotowanie absolwentów do pracy w kancelariach prawniczych i sądach - państwowych i kościelnych, ale także w kształceniu kupców. Za podstawę w nauczaniu tego przedmiotu służyły również teksty antycznych autorów, m.in. Cycerona i Kwin-tyliana³. Z klasycznej retoryki wyodrębniły się w średniowieczu takie działy, jak: sztuka kaznodziejstwa (arj praedicandi), umiejętność

proszenia \uri pracrtnhin. biegłość piania !ist» ar.kumentow ,?>•.-iicłtunhiis) oraz zdolność układania wiersz;, (tn - powiać • ’

fr/.ecim przedmiotem wchodzącym w skład >nmm bvła dia lektyka. najbardziej abstrakcyjra z tych trzech nauk. wprc-wadzająca w arkana logicznego mvślenia i prowadzenia dv$pui. W programach nauczania dialektyka była często wymieniana na logikę. Podstawę w nauczaniu diaiektyki stanowiły pisma Arystotelesa, wchodzące w skład tzw. Organonu, Isagoga Porfiriusza oraz pisma Boecjusza

Drugi, wyższy etap kształcenia, czyli qiuidnvium. obejmował arytmetykę - naukę o liczbach i możliwych na nich działaniach: geometrię, której przedmiot stanowiły linie, płaszczyzny i bryły, a podstawowym podręcznikiem do wykładania tego przedmiotu były Elementy geometrii Euklidesa; astronomię albo astrologię, które nauczały o kosmosie, ruchach planet i metodach obliczania tych ruchów, oraz muzykę, dzieloną wtedy za Boecjuszem na: musica mundana, musica Humana i musica insLrumentalis. Tylko ten ostatni rodzaj muzyki, jako opierający się na harmonii dźwięków wyrażanej w stosunkach liczbowych. był, według Boecjusza, słyszalny dla ludzkiego ucha¹

W XII w. nastąpił szybki rozwój szkolnictwa. Bardzo prężnie rozwijały się szkoły w dużych ośrodkach miejskich, a także takie szkoły specjalistyczne, jak działająca od IX w. szkoła medyczna w Salerno¹", której rozkwit nastąpił w XII w., albo druga słynna szkoła medyczna - w Montpellier - powstała jako zawodowa korporacja lekarzy, uzyskując w początkach XIII w. status uniwersyteckiego fakultetu medycznego¹³. Rozwój szkół doprowadził już w XII w. do pojawienia się uniwersytetów. Powstawały one zarówno

' M. Markowski, Pierwowzory uniwersytetów, Olecko 2003, s. 187

¹⁰    Zob. A. de Libera, B. Mojsich, Dialektik. w: Lexikon des Mittelalters, i. 111. Munchen-Zurich 1986, kol. 944.

¹¹    U. Lindgren. Die Artes liberaUs m Anhke und Mittelalter: bildungs- und wissen-schaftsgeschichiliche Enlwicklungslinien, Munchen 1992. s. 9-10 (Aigorismus, z. 8).

¹²    B. Raczyńska. Filozoficzna teoria człowieka w głównych traktatach salemitańskich (Affmsmi cum glosulis Ursonis Saiemitani-, (hiaesliones Nicolai Peripaterici), ..Acta Me-diaevalia" 11(1997). s. 2-3.

‘³ P- Czartoryski. Średniowiecze, s. 7.

1

   P. Zahn. Libii, discipult, magistn, doctores - BiicJier, SltuUnien, Magister und Doktor en in der Unwersiiat des Mittelalters, Bciirag zu den Aktionstagen der Studie-t enden des Faches Biblióthekswissenschaft an der Humboldt-Universitat, Dezem-ber 1997, http://www.ib.hu-berlin.de/-pz/2ahnpagc/libridisc.htm

2

   Zob. H. Gneuss, Grammalik (Lateinisches Mittelalter), w: Lexikon des Mittelalters, t. IV, Munchen-ZOrich 1989, kol. 1640.

^s Zob. P. Klopsch, Rhetońk (Lateinisches Mittelalter), w: l.exikon des Mittelalters, t. VII. Munchen 1995, kol. 786.