obraz
2(1)

124 Lucyna Nowak

Ci, których nie stać było na ponoszenie kosztów studiowania, byli w różny sposób wspomagani. W wyjątkowych wypadkach zwalniano ich z obowiązujących na uniwersytecie opłat"'. Ubogich studentów wspierano także poprzez różne formy pomocy stypendialnej, np. w Pradze kaznodzieja kaplicy betlejemskiej-miał obowiązek utrzymywania jednego ubogiego studenta^⁸.

Dzień studentów zaczynał się bardzo wcześnie. Pierwsze wykłady zaczynały się już od godz. 6 rano w lecie i od 7 w zimie, a trwały do 9(10). Od 9 do 12 zaczynały się ćwiczenia do głównego wykładu i wykłady poboczne. Od 12 do 15 była przerwa obiadowa, od 15 do 18 trwały zajęcia popołudniowe: disputationes i repetitiones, czyli dzisiejsze seminaria i ćwiczenia. Te wczesne godziny rozpoczynania zajęć dyktowały względy praktyczne. Chciano maksymalnie wykorzystać światło dzienne"⁹. Po godzinie 18 zajęcia zazwyczaj odbywały się już w domach, w których scholarzy zamieszkiwali razem z uczącymi ich magistrami^{1 2 3 4}.

Podstawową formą uczenia był wykład. W czasach przed wynalezieniem druku był to jedyny sposób przekazywania wiedzy. Wykładowcy mieli zakazane mówić szybciej, niż studenci mogli zapisać. Wykłady dzieliły się na zwykłe, tzw. lectiones ordinańae, i były prowadzone przez starszych magistrów (magistń regentes). Polegały na dogłębnym objaśnianiu któregoś z tekstów należących do programu studiów. W czasie tych wykładów' prowadzący je magister stawiał kwestie, czyli pytania do tekstu, i wyjaśniał je, ucząc słuchających metod rozumowania, stawiania pytań, odpowiadania na nie. Prócz wykładów zwykłych, czyli ordynaryjnych, odbywały się wykłady poboczne albo kursoryczne (lectio extraordinańa, lectio cursoria). Te wykłady mogli prowadzić bakałarze i zasadniczo sprowadzały się one do objaśniania tekstu w sposób literalny i grama-

tyczny: komentowano zdanie po zdaniu, wyjaśniając znaczenia wyrazów, bez dygresji i odniesień do innych problemów.

Drugą formą prowadzenia zajęć w średniowiecznym uniwersytecie byia dysputa (,disputatioV Był to rodzaj ćwiczeń prowadzonych do głównego wykładu, w czasie których w sposób zaplanowany dyskutowano jakiś problem, mniej lub bardziej związany z wykładem głównym³¹. Na uniwersytetach, oprócz dysput odbywanych regularnie, raz na rok albo raz na pół roku organizowano tzw. disputationes quodlibetales, uroczyste dysputy, w czasie których można było zadawać pytaflhia z różnych dziedzin wiedzy.

Pierwszy etap studiów na wydziale .sztuk wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego trwał około 2 łata i nie odbiegało to od zasad obowiązujących na innych uniwersytetach. Ten etap kończył się egzaminem na stopnień bakałarza. Do jego zaliczenia należało wysłuchać: drugiej części Doctrinale Aleksandra de Yilla Dei - w ramach gramatyki; Poetria nova Ganifreda de Vino Salvo - w ramach retoryki, ewentualnie należało odbyć ćwiczenia do retoryki. Poza tym konieczne było zaliczenie z rachuby czasu, czyli komputystyki, zaznajomienie się z traktatami logicznymi Piotra Hiszpana, zapoznanie się z logica vetus, w której skład wchodziły Kategorie, Hermeneutyka Arystotelesa, Isagoga Porfiriusza, wysłuchanie innych dzieł Arystotelesa, jak: Analityki pierwsze i wtóre, 0 dowodach sofistycznych, Fizyka, 0 duszy, oraz Jana de Sacrobosco Sphaera mateńalis³*.

Nieco inny zestaw ksiąg dla zdających egzamin bakalarski obowiązywał na przykład w statutach nacji angielskiej, uchwalonych w Paryżu w 1252 r. Słuchano tam dzieł wchodzących w skład logica vetus, ale zamiast Isagogi Porfiriusza słuchano Liber sex principiorwm. Ponadto w programie studiów były Institutiones grammaticae Prys-cjana i trzecia księga Ars maior Donata. Także dzieła Arystotelesa -'Analityki pierwsze i wtóre, Topiki i 0 duszy - znalazły się w wykazie

US

oj

M. Markowski, Pierwowzory, s. 96-97.

³² Statuta nec non Liber promotionum philosophorum ordinis in Uniuersitale studiorum Jagellonica ab anno 1402 ad annum 1849, ed. J. Muczkowski, Cracoviae 1849, s. XII-v*XIII; zob. także S. Wielgus, Tok studiów biblijnych w polskich szkołach średniowiecznych, ^:w: tenże, Z badań nad średniowieczem, Lublin 1995, s. 139-140.

1

   Tamże, s. 46-47.

2

   M. Markowski, Pierwowzory, s. 251.

3

   Z zachowanego w Krakowie Liber cLiligentiarum (rkp. BJ 249) można wywnioskować, że zajęcia w semestrze letnim trwały z przerwą obiadową prawie 12 godzin (zob. k. 2v, 5v), a w semestrze zimowym 8 godzin (zob. k. lv, 3v-4r).

4

   P. Zahn, Ubri, discipuli (Wie wurde gelehrt...).