P1010282

W Berenice po obwieszczeniu śmierci bohaterki następuje chorobliwa luka w świadomości narratora: jakaś „tajemnica i zgroza”, „krwawa karta w kronice mego istnienia, zapisana od początku do końca wspomnieniami ciemnymi, potwornymi i niepojętymi”¹⁴. Czuje, że popełnił jakąś profanację, jakieś przekroczenie, „coś, co się już nie odstanie - lecz cóż by to było?”. Służący, jak sędzia śledczy, odkrywa przed Egeuszem znaki jego czynu pogwałcenia grobu, zbezczeszczenia „żywych jeszcze” zwłok pogrążonej w letargu kataleptycznym Berenice: szaty zbryzgane błotem i krwią; na ręce ślady paznokci ludzkich; rydel przy ścianie - i wreszcie szkatułka, w której znalazły się wyrwane trzydzieści dwa zęby Berenice. Nekrofilska fascynacja zębami łączy się ze zgrozą wobec ich wampirycznej potęgi. Bonaparte mówi o „rodzaju mściwej kastracji¹⁵ dokonanej na matce, którą kocha i nienawidzi zarazem, dlatego że miłość do niej w dzieciństwie uniemożliwiła mu później miłość do innych kobiet”¹⁶. Opis zębów z rozwartymi straszliwie wargami to jakby vagina dentata¹⁷. Cała ambiwalencja stosunku do zmarłej matki - kastrującej i kastrowanej - tu się ujawnia. Wyrwanie trupowi zębów nosi cechy nekrosadyzmu. I jest dodatkowo coś, co składa się na paradoksalność sytuacji: Berenice nie jest jeszcze wampirem, ale Egeusz przeczuwa (stąd znaczenie cytatu z Tertuliana), że może nim być.

Francis Marion Crawford we Wrzeszczącej czaszce (1911) przedstawia zbliżony fantazmat złowrogich wampirycznych zębów. Narrator i bohater w jednej osobie - kapitan marynarki w stanie spoczynku, który niejedną okropność widział i przeżył - opowiada o mściwej kobiecej czaszce, której nie

^u M. Bonaparte, Psychoanalityczna..., s. 510. „Impotencja seksualna Foego była rezultatem jego ogromnej miłości do matki - pisze Bonaparte - i to do matki umierającej, a później do jej trupa: wywołało to w Poem obrzydzenie moralne do wszystkiego, co miało jakikolwiek związek z płcią, ponieważ miłość seksualna mogła dlań tylko oznaczać sadystyczną destrukcję i nekrofilię” (tamże). To jednak inna interpretacja nekrofilu Poego niż u Villeneu ve’a i Degaudenzi’ego.

¹⁷ Bonaparte objaśnia: „pojęcie pochwy kobiecej jako organu wyposażonego w zęby, mogącego być źródłem zagrożenia, organu, który może gryźć i kastrować” (Psychoanalityczna.... s. 510). Pór. G. La-scault, Le monstre dans Vart Occidental - un probUme esthćtiąue, Pąris 1973. Omawiając czarny kontynent seksualności kobiecej, „nienormalność” kobiecego organu płciowego, budzącego grozę i obrzydzenie, autor przedstawia fantazmat monstrualnej waginy uzębionej, połykającej, pochłaniającej, żarłocznej (por. s. 383-384). Por. rozdział 22.