Peiper Nowe usta

224 TADEUSZ PEIPER

postaci wiersze asocjacyjne troszczą się o psychologię, nie zaś o budowę artystyczną¹; rozwijające się kłębki duszy są liniami, którymi one płyną; chcąc być rzeką-zwierciadłem płynącej duszy. Opierają się na bierności, nie zaś na woli twórczej; są zbiorem, nie są doborem; nie rodzą się z założeń artystycznych i dlatego nie mogą zrodzić poematu. Często nawet nie są poezją, bo błędny punkt wyjścia prowadzi je *w zaułki, w których piękne zdania nie mieszkają.

Gdybyż przynajmniej można mieć pewność, że asocjacjoniści bohatersko starają się osiągnąć niemożliwość i dotrzeć do prawdziwie dziewiczych splotów skojarzeń. Ale ileż -szerokich ulic znajduje tu dla siebie łobuzowanie zdaniem.    Przed kilku laty

uczyniono we Francji ciekawą rewelację. Nie jest ona mniej ważną niż zabawną; nie chcę nazwać jej sensacją, ażebyście wy sami mogli uczynić to za mnie. Andre Billy², przyjaciel Apollinaire’a, ogłosił w jed-

nym z czasopism artykuł o zmarłym -poecie. W artykule tym podał genezę utworu Les Fenetres. Było to mniej więcej tak: Apollinaire, Dupuy³ i Billy siedzieli we trójkę w jakiejś knajpie przy szklankach wermutu. Nagle Apollinaire parsknął śmiechem. Cóż się stało? Przypomniał sobie, że owego dnia miał dać malarzowi Delaunay’owi⁴ wstęp do katalogu jego wystawy. Zbliżał -się ostatni termin, poeta swego zobowiązania nie dotrzymał. Wzywa garsona, żąda papieru, atramentu i pióra. I pisze: „Du rouge au vert tout le jaune se meurt” ⁵. Następnie przerywa na chwilę. A wtedy Dupuy dyktuje: ,,Quand chantent les aras dans les forets natales”. Pióro Apollinaire’a bez wahania i wiernie przepisuje to zdanie, dodając tylko: „Abatis de pihis”. I znowu zatrzymuje się na chwilę.

1

   Proszę porównać: Futuryzm («Zwrotnica», nr 6, str. 168 [s. 11-&-417]). [Przyp. T. P.]

2

   Andre Billy (ur. 1882) — pisarz francuski.

Billy opublikował swoją wersję powstania Okien po śmierci Apollinaire’a, a przedrukował ją w tomie Apollinaire vi-vant, Paris 1923, s. 64—55. Zob. komentarz pióra Marcela Ade-ma i Michela Decaudin (G. Apollinaire, Oeuvres poeti-ques. Bibliotheąue de la Pleiade, Galłimard, Pariś 1956, s. 1071—1072), którzy przytaczając także odmienną relację Soni Delaunay, przypominają opinie Apollinaire’a, wysoko ceniącego swój utwór jako osiągnięcie w „uproszczeniu składni poetyckiej”.

Billy później nieco złagodził swoją relację o przypadkowości jako sposobie powstania Okien, pisząc o Apollinairze: „Widzę go znów, improwizującego w kącie stolika i wykorzystującego niektóre ze zdań, które mu rzucaliśmy”. (A. Billy, Avec Apollinaire. Souvenirs inediis, Paris—Geneve 1966, s. 97). Zob.

też w tomie G. Apollinaire, Wybór poezji, Wrocław 1975, BN, S. II, nr -176, wstęp J, Kwiatkowskiego (s. CXXII— CXXVII) i komentarz.

Sonia Delaunay (ur. 1885) — malarka, żona Roberta.

3

   Dupuy (Rene Dalize) — pisarz francuski, przyjaciel Apo-llinaire’a, zginął w czasie I wojny.

4

   Robert Delaunay (1885—1941) — malarz francuski, zbliżony do kubizmu.

5

   Cytowany przez Peipera początek Okien brzmi następująco w przekładzie Macieja Żurowskiego (G. Apollinaire, Wybór poezji, s. 220):

Od czerwieni do zieleni wszystka żółto.ść umiera I    Gdy ary śpiewają w rodzinnych lasach

Podróbki ptaków pihi

’ Jest do napisania poemat o ptaku mającym tylko ]•    jedno skrzydło

i \    Podyktujemy to przez telefon.

pihi — ptak o upierzeniu zielonym i czerwonym z rodziny ¹ kaczek. Apollinaire wyczytał w młodości błędną informację, że ten rzadki ptak, żyjący w Chinach, ma tylko jedno skrzydło. (Por. komentarz J. Kwiatkowskiego do cyt. wydania poezji Apollinaire’a s, 42.)

20 — BN 1/235 T. Pjipzr: Pisma wybrane