PICT6015

Różnice

Ideologia

•    Oferuje absolutną pewność.

•    Ma na wszystko odpowiedź.

•    Stah. zamknięty, skończona.

. Unika testowania, jest wewnętrznie sprzeczna.

•    Jest ślepa na ustalenia z nią sprzeczne.

•    Zaopatrzona w swoiste przekonania moralne.

•    Wysoce partykularna.

•    Posiada w sobie sprzeczności, niespójności.

•    Zakorzeniona w specyficznej pozycji, orientacji społecznych.

Teoria

. Wyjaśnienia są warunkowe,

negocjowane.

•    Rozwiązania są niekompletne,

niepewne.

•    Rozwija się, jest otwarta, poszerza się, obejmuje nowe pola.

. Chętnie poddaje sprawdzaniu pozytywne i negatywne ustalenia.

. Zmienia podstawowe ustalenia.

•    Niezależna, bezstronna, ugruntowane stanowisko moralne.

. Neutralna wobec wszelkich

stronnictw.

. Silnie dąży do logicznej spójności,

zgodności.

. ponad/poprzez wszelakie pozycje, orientacje społeczne.

Pojecie ideologii w tym przypadku jest desygnatem określonej posta-wy o znacznie szerszej konotacji niż tylko postawa ideologiczna. Oznacza ona raczej wszelki rodzaj poznania pozanaukowego, naiwnego, potocznego, „magicznego”. Należy się jednak takiej postawie poznawczej i takim procedurom gnoseologicznym wielka uwaga. Wszak kształtowały świat wyobrażeń i przekonań człowieka przez długie wieki. Stanowią dzisiaj bardzo częsty mechanizm poznania, objaśniania i osądu świata, po który skwapliwie sięgają: polityka, mchy społeczne i przeciętny człowiek.

W procesie poznania naukowego można wyróżnić dwa zespoły faktów. Jeden zespół to zabiegi instrumentalne, drugi zaś to dyspozycje psychiczne lub inaczej postawa intelektualna. Te dwa zjawiska muszą być regulowane rygorystycznymi zasadami, aby otrzymane rezultaty były rzetelne i adekwatne. W tym celu zostały sformułowane ogólne właściwości i za-^sa y poznania naukowego na tyle ogólne, aby mogły być uznane za nie-

zawodne dla różnych obszarów ludzkiej wiedzy; przyrodniczej humam

stycznej czy technicznej. Składają się na nie;⁵

a)    postępowanie badawcze zgodne z metodami naukowymi zapewniała cym i racjonalny dobór, układ i metodologiczną poprawność czynności

i zabiegów gromadzenia wiedzy;

b)    języ^k pozwalający na ścisłe i jednoznaczne formułowanie słowne wy-ników poznania, zapewniający ich powszechne rozumienie, pozytywną lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istnie-jącymi teoriami na dany temat;

_c)    twierdzenia mogą tylko wówczas być uznane za naukowe, jeśli mają dostateczne uzasadnienie, pozwalające je przyjąć jako pewne lub odznaczają się wysokim stopniem prawdopodobieństwa;

d)    wewnętrzna nicsprzcczność zbioru twierdzeń dotyczących przedmiotu badania danej nauki i ich uporządkowanie w logicznie powiązany system twierdzeń naukowych;

e)    krytycyzm wobec wszelkich wypowiadanych tez i postawa ustawicznej weryfikacji, rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń naukowych;

f) twórczy charakter wyników poznania oraz możliwość ich praktycznego wdrażania.

Rezultatem takiej postawy i takich zabiegów są przede wszystkim prawa nauki oraz teorie naukowe. Na razie jednak uzupełnię powyższy teoretyczny model poznania naukowego zespołem dyrektyw praktycznych o aforystycznej niemal postaci, które spotyka się w podręcznikach metodologicznych różnych autorów. Badania i badacza winny znamionować następujące

cechy:

a) intelektualna dociekliwość i sztuka wyszukiwania owocnych tematów. Beveridge nazywa to „węchem" problemowym. E.B. Wilson dodaje, że sławę o nauce zyskuje się nie dzięki zręczności w rozwiązywaniu zagadnień, lecz umiejętności ich wybierania. Wreszcie Franciszek Ba-eon wprost powiada, iż w osiągnięciach artystycznych i naukowych ludzie więcej zawdzięczają przypadkowi lub czemuś podobnemu niż logice. Historia wynalazków i odkryć naukowych wielokrotnie potwierdziła te prawdy. Przypomnijmy choćby odkrycie penicyliny, ogniwa

) por. S. Kamiński - Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Lublin 1961.