tego używano tu siekier roboczych z wyraźnie wyodrębnionym, zwężonym obuchem.
W ceramice sznurowcy zachodniopolscy wykazują mało samodzielności i posługują się formami naczyń zapożyczonych od pobratymców znad dolnej Odry i ze Śląska (tabl. IV, 1—2). Pochodzenia miejscowego mogłyby być jedynie puchary doniczkcwate z guzkiem zamiast ucha'(tabl. IV, 3) i puchary cylindryczne z uszkiem pionowym, o ile i one nie powstały na Śląsku. Ludność zachodniopolskiej ceramiki sznurowej utrzymywała stosunki handlowe z dalej na południe i wschód wysuniętymi grupami pokrewnej ludności, sprowadzając np. z Małopolski siekierki dwuściennc z krzemienia świeciechowskiego (popielatego, biało nakrapianego), a znad górnego Bugu szerokie groty oszczepów z wyraźnie wyodrębnionym trzonkiem, dochodzące aż do ziemi Chełmińskiej i właściwego Pomorza. Tymi stosunkami ze wschodem tłumaczy się przejmowanie pewnych szczegółów obrządku pogrzebowego, stosowanego przez sznurowców na Ukrainie, mianowicie zwyczaju posypywania zwłok czerwoną farbą, ćo zauważono w Żurawicach, w po w. starogardzkim na Pomorzu i w Łojewie, w pow. inowrocławskim w Wielko-,polsce. Może z tymi wpływami wschodnimi należy też wiązać sypanie w niektórych wypadkach mogiły ziemnej nad grobem zaobserwowane również na Pomorzu, normalnie bowiem panują w grupie zachodniopolskiej groby płaskie. Jakkolwiek zazwyczaj grzebano każdego zmarłego w oddzielnym grobie, to jednak w wypadku jakiegoś masowego pomoru wskutek zarazy lub w razie śmierci większej liczby osób w związku z wojną kopano groby zbiorowe, jak to stwierdzono np. w Pikutkowie, w pow. włocławskim, gdzie znalazło się 14 szkieletów skurczonych we wspólnej jamie. Wyjątkowym zjawiskiem są też nieliczne groby ciałopalne, stanowiące pierwszy ślad nowych wierzeń, upowszechniających się dopiero w ciągu III okresu epoki brązowej.
Nadbałtycki odłam sznurowców
Gdy zachodnicpolska grupa sznurowców żyła głównie z myśliwstwa i pasterstwa, to podstawą gospodarki grupy rzucewskiej ceramiki sznurowej (tabl. IV, 4—7), tak nazwanej od typowej osady w Rzucewie, w pow. morskim, było rybołówstwo. Wynika to zarówno z faktu skupiania się jej osad głównie nad wybrzeżem Rałtvku. gdzie ciągną się one od nasady Helu aż do Mierzei Kurońskiej,-jak i z ogromnej ilości szczątków rybich znajdowanych’ w tych osiedlach. Poza połowem ryb polowała ona leż chętnie na foki, nawiedzające licznie wybrzeże. Obok żyjącej do dziś w Bałtyku foki szarej istniała tam wówczas jeszcze — jako pozostałość z okresu Yoldia — foka grcnladzka, spotykana obecnie jedynie w Morzu Arktycznym. Sznurowcy nadbałtyccy hodowali jednak także, podobnie jak dzisiejsza nadmorska ludność rybacka, niektóre zwierzęta domowe mianowicie krowy, świnie i psy, a może uprawiali też dodatkowo rolę, o czym zdają się świadczyć odciski ziarn zbożowych na skorupach z osad tej ludności na mierzei kurońskiej. Zająwszy obszary, zamieszkiwane poprzednio przez najstarszą grupę ludności „praugrofińskicj" z ceramiką dołkową i grzebykową, nowi przybysze zmieszali się z nią, narzucając jej swoją kulturę, ale zarazem przejęli też od niej pewne formy narzędzi kamiennych i niektóre ornamenty w ceramice. Poza tym sznurowcy nadbałtyccy doznali pewnego wpływu ze strony ludności amfor kulistych, co wyraziło się w przyswojeniu sobie pewnych typowych dla tego ludu motywów zdobniczych. W ceramice grupy rzucewskiej dużą rolę odgrywają formy zapożyczone z sasko-turyńskiej ceramiki sznurowej: amfory turyńskśc (tabl, IV. 5), puchary o esowatym profilu (tabl. IV, 4), naczynia nieckowate (tabl. IV, 7) nie brak jednak także wytworów oryginalnych, jak misy z brzegiem zagiętym dio środka (tabl. IV. 6) i naczynia jajowate z listwą karbowaną na szyjce i dwoma uchwytami rożkowatymi. W bardzo bogatej i urozmaiconej ornamentyce naczyń zaznacza się dążność do równoczesnego stosowania na jednym naczyniu ozdób sznurowych oraz stemplowych, przejętych z kultury amfor kulistych. Specjalne piętno nadają też ceramice rzucewskicj ornamenty sznurowe krzywo-linijne, jak linie faliste, festony. owale a nawet spirale. Poza tym występują tu motywy i sposoby zdobienia przejęte od. kultury praugrofińskiej, np. ozdoby dołkowe i grzebykowe oraz poziome pasma zazębionych o siebie trójkątów na przemian skośnie kreskowanych.
Broń ludności grupy rzucewskiej składała się z czekanów czółenkowatych z podłużnym żeberkiem środkowym oraz łuku. W miejsce sercowatych grodków strzał, używanych przez inne odłamy sznurowców wyrabiano w grupie rzucewskiej grociki liściowate wzgl. lancetowate, przyjęte od podbitej ludności prafińskiej. a cz,ęściowo posługiwano się też grodkami dłutowatymi stanowiącymi zapewne dziedzic-
53