prapol070

I

Kultury wczesnego okresu żelaznego (okr. Hallstatt D) Kultura łużycka

| J Grupy wschodnio-wiclkopolska i środkowo-śląska

== Grupa kujawsko-chełmiaska

^ Grupa górzycka

//// Grupa bielińska

\\\\ Grupa górnośląsko-małopolska

inilił Grupa mazowiecko-podlaska

~~ Grupa tarnobrzeska

Kultura pomorska ł/f Zasiąg około r. 500 przed Chr.

• *- Zasiąg około r. 400 przed Chr.

/// Kultury bałtyjskic Siady najazdu scytyjskiego

mJf Kierunki immigracji Celtów z Czech i Moraw około r. 400 przed Chr.

uch, czarki z prawie kulistym brzuścem i nie wyodrębnioną cylindryczną szyjką i kubki w kształcie połowy beczułki (tabl. XIII, 10). Z naczyń kuchennych w dalszym ciągu wyrabiano garnki jajowate, talerze krążkowate i sita dzwcno-wate. Miejsce dekoracji barwnej ceramiki malowanej oraz delikatnych żłobków i linij zdobiących ceramikę graiitowaną zajmują obecnie głęboko ryte bruzdy, wypełniane białą masą. Ornamenty te, odbijające silnie od czarniawej, chociaż zazwyczaj nie grafitowanej powierzchni naczyń, dawały również pewien efekt kolorystyczny i stanowiły surogat malowania. Odrębna od dawniejszych jest też większość stosowanych obecnie motywów zdobniczych. Obok używanych nadal rozetek i szachownic z trójkątów spotykamy bowiem obecnie pasma poziome proste i zygzakowate, wzory jodełkowe (tabl. XIII, 7). koła. kąty wsuwane w siebie (tabl. XIII, 10), romby kreskowane, festony itd.

W przemyśle metalowym coraz wyraźniej zaznacza się teraz przewaga żelaza nad brązem, używanym już tylko do wyrobu niektórych ozdób, gdy narzędzia i broń wykonywano wyłącznie z żelaza. Z narzędzi najpospolitsze są siekiery i dłuta z tuleją, noże, zaopatrzone obecnie najczęściej w kilka nitów do przymocowania okładzin, sierpy i szydła, z broni groty oszczepów i czekany (por. wyżej sir. 128). Obok żelaza jednak, jak pouczają wykopaliska biskupińskie, także róg, kość i drewno służyły do wyrobu wielu narzędzi. Z rogu wykonywano np. toporki, motyki, szydła, wędzidła, kość służyła do fabrykacji szydeł. Podobnie i w zakresie uzbrojenia żelaznym gTotom oszczepów towarzyszą rogowe, a gro-ciki strzał wyrabiano prawie wyłącznie z rogu. Drewna używano głównie do wytwarzania narzędzi rolniczych i domowych. Całkowicie drewniane były ówczesne radła, których ostrze prujące ziemię wykonywano wraz z grządzielą z jednego pnia z bocznym odgałęzieniem. Ani kawałka metalu nie posiadały też tarczowate koła do wozów, zapożyczone widocznie z kręgu śródziemnomorskiego. Nie posiadały one piasty i stpic (szprych), lecz były pełne, złożone z dwóch równych, grubych desek półkolistych spojonych zapewne kołkami i wzmocnionych z zewnątrz poprzeczkami wpuszczonymi w drzewo. Nie obracały się też naokoło osi, lecz wraz z osią, jak koła wagonów kolejowych. Z drewna wykonywano też krosna, różniące się od dzisiejszych tym, że tkanina była na nich zawieszona pionowo a nitki osnowy obciążano dołem, żeby się nie plątały, czworograniastymi ciężarkami. Z ozdób

133