psychoprofilaktyka uzaleznienia

/

Uo/.D/.IAf. I .‘3

togenezie uzależnień i salutogenezie, czyli ochronie zdrowia. Jest to przede wszystkim edukacja emocjonalna (odczuwanie, ekspresja i kontrola) i wspomaganie kształtowania struktury Ja i tożsamości.

•    Model edukacji społecznej - w modelu tym stosuje się zasady wpływu społecznego, wykorzystuje się modelowanie, warunkowanie instrumentalne. W ramach tego modelu stosuje się także kształtowanie umiejętności odpierania nacisków na eksperymentowanie i zachowania uniezależniające, takie jak: trening mówienia „nie”, trening asertywności, który ma tu szczególnie trafne zastosowanie, trening rozpoznawania zabiegów manipulacyjnych stosowanych w reklamie itp. Jak wykazano, to właśnie te strategie dają największe wskaźniki efektywności programów.

•    Model edukacji umiejętności życiowych - w modelu tym bierze się pod uwagę, że złożona motywacja sięgania po substancje psychoaktywne wynika z braku umiejętności zaspokajania ważnych życiowo potrzeb i celów, dlatego też ćwiczy się głównie umiejętności komunikowania się, nawiązywania relacji, radzenia sobie z różnymi wyzwaniami i trudnościami życiowymi.

•    Model form alternatywnych - jest adresowany głównie do młodzieży i ma na celu tworzenie społecznych kontekstów dla rozwoju. W tym modelu działają grupy z różnymi programami działania młodych, od grup wolontariuszy, przez teatralne, muzyczne, sportowe, turystyczne, rekreacyjne, grupy twórczej aktywności, grupy zainteresowań. Model ten nawiązuje do działalności harcerstwa, skautingu itp.

•    Model promocji zdrowia - wychodzi poza profilaktykę, która jest nastawiona na grupy ryzyka. Model ten adresowany jest do całej populacji i ma na celu tworzenie warunków do doznawania wysokiej jakości życia i satysfakcji życiowej. Odbiorcami są wszystkie grupy ludzi w każdym wieku. Model ten działa prawdopodobnie przy bardzo niskim ryzyku i wymaga wieloletnich wdrożeń. Posługuje się bowiem z wyboru strategiami wzmacniania zasobów.

Jak wykazano (por. Grzelak, Grzelak-Wolniewicz, 1993) za pomocą meta-analizy najskuteczniejszy jest model edukacji społecznej. Nie sprawdza się natomiast model edukacji humanistycznej i alternatyw. Na sławnej liście Hansena, która jest adresowana do programów szkolnych - co zmienia postać rzeczy - uznano za najbardziej skuteczne:

•    korygowanie przekonań normatywnych o zachowaniach zagrażających uzależnieniem i innymi formami patologii - ważne jest, gdy to korygowanie pochodzi od znaczących osób w grupie rówieśniczej, gdyż nie. powoduje wówczas tak silnej reaktancji, co stwierdzono badając role młodzieżowych liderów promocji zdrowia;

•    rozwijanie przez uczestników programów osobistych zobowiązań i dojrzałych decyzji o zmianie zachowań, np. niepicie i niepalenie tytoniu;

•    Budowanie systemu standardów i wartości powiązanych ze zdrowym 290 życiem w sensie całościowym biopsychospołeczno-ekologicznym.

Ciekawe, że mało skuteczne okazały się zabiegi czysto behawioralne, nastawione na kompetencje komunikacyjne i rozładowanie stresu. Wydaje się jednak, że mechanizmy uzależniania się i zapobiegania im są znacznie bardziej złożone i skomplikowane niż się przypuszcza konstruując programy z gotowymi scenariuszami ćwiczeń i działań. Problem polega na tym, aby program dostosować do potrzeb określonej społeczności i do konkretnych warunków.

!

291