religia a kultura5

72 RELIGIA A KULTURA

wątki. Dotyczy, podobnie jak w wypadku białych kobiet, dominacji męskiego sposobu interpretowania Biblii, jest jednak poszerzona o zagadnienie norma-tywności doświadczenia białydbiJ&abiet dla doświadczeń kobiet 2_Afryki czy Ameryki Łacińskiej. Wskazaniejia odmienność tych doświadczeń doprowadziło do rozróżnienia na podejmie kobiet afrykańskiej, określających siebie pojęciem womani$iX na podejście kobiet z Ameryki Łacińskiej,.określających, siebic-mia-~nenTmujeristą. Ogromnego znaczenia w tym kontekście nabiera pojęcie „różni-cy", widzianej, nic jako przeciwieństwo, lecz jako różnorodność, zarówno w formach doświadczania przemocy, jak i w treściach i sposobach przeżywania^ swojej religii przez kobiety należące do różnych kultur. W tym nurcie mieszczą' się badania poświęcone relacji między religijnością, seksualnością i przeżywaniem własnego ciała u kobiet latynoskich (Isasi-Diaz, 1996). Badania przeprowadzone na podstawie techniki kwestionariuszowej i zogniskowanych wywiadów grupowych (focus groupś)^u (Konecki, 2000) wykazały, iż religijność ba-danych zawiera dwa wyraźnie wyodrębnione wymiary: społeczny i osobisty.’ Wymiar osobisty był skoncentrowany wokół kultu ,Btaryjncgo. Postaó Marii różniła się jednak zdecydowanie od oficjalnego - jak określiły to autorki badań - patriarchałnego wizerunku Marii. W wizerunku patriarchalnym dominowały takie cechy, jak podporządkowanie, naiwność, dziecinność, ^czystość. \VLwize-runldi akceptowanym powszechnie wśród kobiet latynoskich dominowały nato-miast boskie cechy Marii, takie jak siła, zdolność wpływu_naJosyJudziiiwiata. Szczególne miejsce w religijności kobiet latynoskich odgrywa postać Matki Bpskiej-z Guadaiupy (Rodriąuez, 1994). Wiążą się z nią bowiem takie znaczenia, jak „Matka Boga” lub „Wielką Ewangelizująca” (Great Evangelizer), ale jednocześnie uzdrowicielka, pocies^ycielka, orędowniczka, matkajjcobicta. Dla kobiet latynoskich jest to postać wspierająca-ichJutlturowa i religijna identyczność oraz wyraźnie stojąca w opozycji do. wizciuhliuJ^ariyaka4ixislacj..bezwa-runkówo pokornej i całkowicie podporządkowanej woli męskiego Boga.

Badania w społecznościach latynoskich wyraźnie postawiły też kwestię relacji metod badawczych i kulturowej specyfiki religijności tych grup. Miary, reii-— gijności, wypracowane przez socjologię ręjjgii do analiz porównawczych wśród zinstytucjonalizowanych wyznań chrześcijańskich, okazały sięjnało przydatne do analiz religijności kobiet latynoskich. Pojawiły się bowiem wśród badanych unikalne formy pobożnc^ci. Należą do nich: odmawianie, różanej - nie tylko w domu, ale również w autobusach lub pociągach, utrzymywanie w domu i otaczanie staraniem (ołtarzyków z wizerunkami Jezusa, Marii i świeftlch - niekiedy w postaci zbliżonej do bóstw pochodzących z tradycji Yoruba. Wszystkie te wskaźniki religijności były całkowicie pomijane wśród miar stosowanych przez socjologów religii w odniesieniu do religijności indywidualnej. Specyfika podejścia metodologicznego pozwoliła badaczkom uniknąć pułapki kontrolowania religijności, według apriorycznie przejętego modelu (Pefia, 2002).

Warto wspomnieć też o radykalnych próbach niektórych środowisk feministycznych, dążących do rekonstrukcji nielylkoTnterpretacji twierdzeń religii, ale

¹³ Stosuję polskie tłumaczenie focus groups za K. Koneckim.

i zmiany patriarchalnego porządku społecznego. Były to postulaty dotyczące tworzenia społeczności opartej całkowicie na świecie, kobiet i..wykluczającej mężczyHTHaśła takie spotkały się z krytyką zarówno w środowiskach wq»iqz. nists, jak" f mujerista. Podkreślano, że jest to podejście oparte na doświadcze-n i ach "bTa łyc h' kobiefpodczas gdy w święcie kobiet kolorowych jest to jeszcze jedna forma rasizmu, która pomija fakt, że zarówno kobjety, jak i mężczyźni padają ofiarą prześladowań z uwagi na swój niebiały kolor skóry.

Przykładem kulturowej reinterpretacji religii, gdy pojawia się ona w nowym środowisku, są kulturowe role płciowe wyznawców, realizowane.wśród polskich członków Towarzystwa 'Świadomości'Kryszny (ISĆON), zwanego popularnie Ruchem Hare Kryszna (Malinowska, 2003). Wskutek interakcji między dwiema diametralnie odmiennymi kulturami, czyli, kulturą wedyjską a kulturą polską, role te uległy modyfikacji. Polskie członkinie Ruchu, akceptując wymagania roli kobiety, zgodnie z tradycją wedyjską, włączyły jednocześnie do niej (przeciwstawną do tej tradycji) powszechną w Polsce pracę zawodową kobiet poza domem i zachowanie przez kobietę ważnej pozycji w podejmowaniu decyzji dotyczących całej rodziny. Natomiast.męzczyźni, należący do Ruchu, widzieli swoją rolę wyraźnie jako bardziej kluczową, niż ma to miejsce w większości polskich rodzinfOdpowiadało to wymogowi roli mężczyzny w kulturze wedyjskiej, gdzie mężczyzna w sposób niekwestionowany jest najważniejszą osobą w rodzinie.

Przegląd modeli wzajemnych relacji między tradycjami religijnymi a kontekstem kulturowym (rozumianym zarówno jako środowisko społeczno--geograficznc, jak i zespól norm charakteryzujący sposób bycia kobietą lub mężczyzną w danym środowisku) wskazuje na^yyjelostronnpść uwarunkowań procesów ąkukuracyjnych tradycji religijnych. Wielostronność ta uświadamia zarówno psychologom, jak i religioznawcom konieczność odejścia od uproszczonych, a przede wszystkim statycznych modeli dostrzegania relacji wysię-pującychlńiędzyi-rcligiami -lokalnymi i religiami wkraczający ni i"n a nowy dla siebie teren. Zostało również uwypuklone znaczenie stosowania metod badawczych, uwzględniających zróżnicowanie kulturowe badańycfTpopulacji, fcTT szczególną specyfikę kulturową. Przegląd ten wskazuje również, że i religia, lokalnie dominująca, może podlegać historycznym i społecznym reinterpreła-cjbhVpoTó, aby lepiej odpowiadać na potrzeby swoich wyznawców. Stało się tak w i interpretacjach feministycznych, jpadycji religijnych, mających swoje ustalońe-miejsce^- w^f różnych kulturach. Zarówno religioznawca, jak i psycholog muszą być świadomi przyczyn i skutków takich przemian.