religia a kultura6

114 RELIGIA A KULTURA

W-isla^iie rozwójjównież określany jest poprzez cej, jakim ma być ukształtowanie człowieka podobającego się Bogu, czyli uczynnego,.cierpliwego, grze-baczającego, współpracującego z innymi i opanowanego. Osiąga się to poprzez zdobywanie "i gromadzenie^wiedzy oraz rozwijanie kompetencją w relacjach międzyludzkich (empatii, poczucia wspólnoty grupowej i umiejętności konstruktywnego porozumienia się). Ideał ten nie ma charakteru stadialnego.

Inaczej sytuacja wygląda w wypadku mistycznej tradycji islamu Proponuje on ścieżkę rozwoju prowadzącą do osiągnięcia integracji psychicznej, równowagi i harmonii. W tym celu człowiek powinien osiągać kolejne stadia duchowej doskonałości. Stadia te zdobywa się poprzez aktywizowanie coraz doskonalszych form duszy znajdujących się w człowieku. Są to: dusza rpineraT-^~ na, dusza roślinna, dusza zwierzęca, dusza ludzka, dusza anielska, dusza..taj.ejrb^ na i dusza tajemnica tajemnic..

A oto, jak formy te można je scharakteryzować:

^Pierwszą jest statyczna i bierna dusza mineralna. Czyni ona osobę bezradnym kamieniem popychanym przez innych. Dusza roślinna przejawia się w najprostszym reagowaniu na oddziaływania otoczenia. Człowiek - roślina jest zdolny do bycia tym. kim się go wyhoduje. Działania na poziomie duszy zwierzęcej cechuje prymitywny popęd przejawiający się w pragnieniach, afektach i popędliwości. Funkcje duszy ludzkiej obejmują już zdolności poznawcze, samoświadomość i zdolność do planowania przyszłości, zaś funkcje duszy anielskiej obejmują modlitwę, poświęcenie i miłość do Boga. Dusza tajemna poświęca się celom wyższym i funkcjonuje na bardziej wyrafinowanym poziomie. Wreszcie, dusza-tajemnica tajemnic to pierwiastek boskości w każdym człowieku" (Socha, 2000, s. 41).

6.2. Najnowsze badania nad rozwojem duchowości

Badania nad duchowością dzieci stanowią nowy kierunek w badaniach prowadzonych^ ramach" psychologii rozwoju religijności. Na szczególną uwagę zasługują badania D^dąHąya z uniwersytetu w Nottingham. Zoperacjonalizowal on duchowość jako właściwość należącą do samej istotygatiinkowej człowieka. Jfi§t jo więc cecha charakteryzująca.wszystkich ludzi. Ukształtowała się w procesie ewolucji, z uwagi na jej pozytywny wpływ na zdolność przetrwania charakteryzujących się nią osobników. Nie znaczy to, że jest ją łatwo poddać badaniu. Tezą weryfikowaną w badaniach Haya jest twierdzenie, że.-wychi^yyanie i presja społecznajjtrudniąją wyrażanie^przez dziecko wrodzonej mu duchowo-. Jej.. Presja ta ma miejsce w kontekście mocno zlaicyzowanej kuItufy~za’ćHodniej, w której były przeprowadzone omawiane badania. Można sądzić, że wyniki tych badań byłyby odmienne, gdyby przeprowadzono je w innym kręgu kulturowym. Duchowość istnieje u wszystkich dzieci, nawet tych, które nie są^^oddane so_L_ ćj^ralizacji religijnej. Rolą duchowości jest ułatwienie człowiekowi przystosowa-

nia do otaczającego świata. Na poziomie gatunkowy zdolność ta zadecydo-^la^óTiipl^^adaptacji i co za tym idżi'e™pl^eTrvvaniu jednostek, które nią dysponowałyTTednóstki te lepiej niż inne potrafiły łączyć się w grupy i podporządkować przywódcy grupy, na którego przelewały uczucia neotenne, charakteryzujące związek między dzieckiem a matką. Przynależność do grupy powodowała z kolei, że jednostki te miały wyższą szansę przetrwania, dzięki skuteczniejszemu zdobywaniu pożywienia i obronie przed wrogami (Hay, 1994).

Jest to stanowisko pozostające w zasadniczej opozycji zarówno do poglądów ‘j o kompensacyjnym charakterze duchowości, jak i o powiązaniu jej z zaburzeniami psychicznymi czy też spostrzeganiu jej jako produktu dynamiki grupowej. Są to również badania, które przeczą występującym w literaturze poglądom, opartym na założeniach Goldmana, zgodnie z którymi duchowość stanowi niezwykle rzadki fenomen w życiu religijnym. Goldman podkreśla, iż zdolność do

_ , . _s I.    ' ^S “*■* **■ ^ '*** • a#a    •» <M*-\    IV '"**    '~~ ^v ■*" •*#

przeżyć duchoyyfch .niusLbyć poprzedzona..osiągnięciem, za pomocą złożonych praktyk religijnych,' wysokiego poziomu rozwoju religijnością .Występuje ona dopiero w późniejs^m okresie ludzkiego życia, kiedy właściwoścLpoznawcze_ zostały już rozwinięte na odpowiednim poziomie..

Kategorię wrążiiwoścuduchowęj, analizowane w badaniach empirycznych prowadzonych przez Davida Haya i Rebekę Nye (1998), były następujące:

uważnaJwiadomość, poczucie tajemnicy oraz głębokie odczuwanie wartości.

Uważna świadomość 'dotyczyła zdolności do przeżywania pełnej koncentra- , ej i na byciu „tu i teraz”. Wagę takiego stanu koncentracji doceniają różne tradycje religijne, wskazując na rolę modlitwy kontemplacyjnej j .medy.tacjijyjlo.c.lio.-dzeniu do przeżycia doświadczenia religijnego.. Innym aspektem uważnej świadomości było odczuwanie starni pełnejjedności z jakimś aspektem sytuącjj, będącym obiektem, koncentracji. Przykładowo,' słuchając muzyki, można osiągnąć taki stan pełnego dostrojenia do słuchanego utworu muzycznego, że grający utwór muzyk i słuchający muzyki widz mogą odczuwać to samo. Stan uważnej świadomości może się również wyrazić w perfekc.yjme..płynnym, całkowicie bezvvysiłkoiwy m wykonywaniu Jakiejś, czynności, W ćwiczeniach św. Ignacego Lóyoli taka płynność w dochodzeniu do stanów doświadczenia religijnego miała być uzyskiwana dzięki zaplanowanym ćwiczeniom. Źródłem wiedzy, dostępnym w stanie uważnej świadomości staje się nie tylko wiedza intelektualna, ale rów

nież wiedza dostarczana przez ciało. (Gendlin, 1981, 1999).

2 ) Drugim aspektem wrażliwości duchowej było poczucie tajemnicy, przeja-j wiąjące się w zachwycie i lęku przeżywanych wobec różnych aspektów świata oraz posiadanie w^braznT, za pomocą której Je aspekty daj eTię ogarnąć"

“O Wreszcie ostatni z wymiarów dotyczył zdolnó?ćr‘dcfwyrazistego przeżywa-; ! ąiajyaitoścjjtakich jak poczucie bezwzględnego dobra i lądu, poczuciejen su, a również poczucia zachwytu pły nąće gó ’ rTaktifby c i aw__|^g^odd7j ąły^y a o i ą Boga lub rozpaczy z póćzućia'by^Fprzeż^Nfegoodrzuconym.

Przeprowadzone badania pozwoliły sformułować tezę, ż£ podstawowa formą duchowości dzieci jest świadomość relacyjna, czyli świądom^jLppżP^tąwama^ w relacji do innych osób, Boga i otaczającego'świata. Badania te wskazały rów-