rymy0057

Strategie czytania (U. Frith 1985)

Strategia	Charakterystyka
Logograficzna	•    Oparta na wzrokowym rozpoznaniu ogólnego kształtu wyrazów, •    Strategia niedojrzałych czytelników i osób z niepowodzeniami w nauce czytania.
Fonologiczną (alfabetyczna)	•    Oparta na sekwencyjnym dekodowaniu liter lub ich zespołów na fonemy. •    Pozwala czytać nieznane wyrazy. •    Rozwija się w kontekście nauki pisania.
Ortograficzna	•    Oparta na rozpoznawaniu morfemów. •    Pozwala czytać prawidłowo wyrazy zawierające dwuznaki, zbiegi spółgłosek itp. •    Strategia dojrzałych czytelników.

etykietkami dzieci opanowują słownik zawierający wyrazy rozpoznawane wzrokowo. Nie są jednak świadome ich wewnętrznej struktury. Proces dekodowania słów w oparciu o zamianę kolejnych liter na fonemy, a następnie ich syntezę włącza się w drugiej fazie — alfabetycznej (fonologicznej). Dzieci stosują w tej fazie strategię głoskowania, tj. odczytują kolejne głoski w wyrazach, posługując się często nazwami liter np. A-el-a, co przeszkadza im w przywołaniu znaczenia, nawet niekiedy bardzo prostych i dobrze znanych słów. Cała ich uwaga skoncentrowana jest bowiem na rozpoznawaniu poszczególnych liter — na ich „rozszyfrowywaniu”, dlatego dzieci będące w tej fazie opanowania umiejętności czytania określane są przez niektórych autorów jako „rebus readers” lub „cypher readers” (Ehri 1991). Dzieci, które osiągnęły fazę fonologiczną lub alfabetyczną czytania i pisania, nauczyły się jednak ważnej zasady, zgodnie z którą, każda litera odpowiada jednej głosce. Nie zdają one sobie jeszcze sprawy z tego, że ta zasada ma szereg wyjątków, związanych w języku polskim np. ze stosowaniem dwuznaków (ch, cz, dz, dż, sz, rz), a nawet trójznaków (drz), czy zmiękczeń przez ,,-i”. Popełniają więc szereg błędów, związanych z jej nadmierną generalizacją. Postępom w tej fazie czytania sprzyja nauka pisania, oparta na analizie fonemowej słów.

W końcowej fazie rozwoju umiejętności czytania i pisania — fazie ortograficznej — strategia fonologiczną zostaje zastąpiona przez ortograficzną, tj. przez rozpoznawanie struktur wewnątrzsylabowych, sylab, morfe-mów i całościowe rozpoznawanie krótkich i dobrze utrwalonych wyrazów, jednakże z uświadomieniem sobie ich wewnętrznej struktury. Jest to faza czytania opartego na morfemach, będących zarazem nośnikami informacji o znaczeniu i formie gramatycznej wyrazów (Frith 1985; Morton 1989; Ehri 1991). W ten sposób proces czytania i pisania automatyzuje się — koncentracja uwagi przesuwna się z liter i fonemów, tworzących wyrazy i słowa, w kierunku treści czytanych i pisanych zdań oraz fragmentów tekstu, w celu dotarcia do zawartych w nich myśli. Podczas opanowywania umiejętności czytania i pisania w tej fazie dziecko uświadamia sobie istnienie cząstek wewnątrzsylabowych tj. spółgłoski lub zbiegu spółgłosek początkowych np. s-, sp-, krz-, chrz- oraz cząstki końcowej, utworzonej przez samogłoskę i spółgłoskę lub zbieg spółgłosek końcowych np. -a[t], -a[t]u, -ak, -an itp. (rys.l). Nieznane i mało znane wyrazy są jednak zawsze czytane i pisane z wykorzystaniem strategii fonologicznej, nawet przez osoby sprawnie czytające i piszące. Istnieje przypuszczenie, że podczas czytania wyrazów znanych oraz pisania wyrazów o dobrze utrwalonej pisowni, wykorzystywane jest pośrednictwo leksykalne lub pośrednictwo morfemów, natomiast podczas czytania wyrazów nieznanych oraz pisania wyrazów o nieutrwalonej pisowni, nawet osoby sprawnie czytające i piszące wykorzystują pośrednictwo fonologiczne, wymagające przekładania liter i ich grup na fonemy danego języka lub przekładania fonemów na litery (Patterson, Morton 1985).

Chociaż spostrzeganie liter podczas czytania i ich kreślenie podczas pisania związane jest z udziałem przetwarzania wzrokowo-przestrzennego, to jednak przywoływanie treści pozajęzykowej wyrazów oraz struktury fonologicznej zapisywanych słów jest efektem pośrednictwa fonologicznego i z tego względu świadomość fonemowej struktury słów oraz umiejętność wyodrębniania kolejnych fonemów uważane są jako bardzo istotne dla nabywania trwałych skojarzeń głoska-litera, leżących u podstaw rozpoznawania znaczenia słów i ich pisania. Świadomość fonologiczną nie jest jednak, jak starałam się wykazać, zdolnością jednorodną. Może odnosić się do najmniejszych jednostek składowych mowy (fonemów), jak też do jednostek większych — sylab i cząstek wewnątrzsylabowych. Świadomość sylab kształtuje się w rozwoju indywidualnym dość wcześnie. Ucząc dzieci mówić, dorośli często dzielą dłuższe słowa na sylaby i wymagają ich powtarzania. Powtarzając kolejne sylaby w słowach dzieci starają się realizować w nich fonemy. W okresie opanowywania języka mówionego właśnie sylaba jest obiektem działań fonologiczno-fonetycznyc:i

• • • 10 • • •