s6 s7

mnunnut

4. Rodzaje zabaw

Zabawy dzieci można dzielić według różnych kryteriów. Na przykład D. Claparcd, przedstawiciel'teorii funkcji zastępczej przyjął za postawę podziału zabaw zdolności i funkcje psychiczne, jakie rozwijają się podczas zabawy. Wyodrębnił na tej zasadzie:

•    zabawy sensacyjne (uczuciowe), które ćwiczą przede wszystkim zmysły dziecka, jego wrażenia i spostrzeżenia.

•    zabawy motoryczne. kształtujące jego mchy,

•    zabawy psychologiczne rozwijające umysł, uczucia i wolę.

i Ch. Ruhlcr podzieliła zabawy według towarzyszących im przeżyć psychicznych. Zgodnie z teorią przyjemności funkcjonalnej wyróżniła dwie grupy zabaw:

ł) te. podczas których uwaga dziecka nastawiona jest przede wszystkim na wykonywaną czynność.

2) te. podczas których dziecko skupia uwagę na wyniku lej czynności - na jej chwilowym lub bardziej trwałym wytworze, na własnym „dziele". jakie powstało w rezultacie zabawy.

Do pierwszej grupy zaliczyła autorka:

•    właściwe zabawy funkcjonalne, takie jak: manipulowanie różnymi przedmiotami, pluskanie się w wodzie, gaworzenie, bazgroty. nakręcanie bąków lub innych mechanicznych zabawek, przenoszenie różnych rzeczy z miejsca na miejsce i wiele innych tego typu czynności.

•    zabawy fikcyjne, w których dziecko używa przedmiotów w specjalnej funkcji i często przybiera określoną rolę.

•    zabawy rcccptywnc, takie jak: oglądanie obrazków w książce, przyglądanie się czynnościom dorosłych czy też słuchanie wierszyków, bajek. opowiadań itp.

Do drugiej grupy należą zabawy konstrukcyjne, ujmowane przez Ch. Btthlcr bardzo szeroko, jako te czynności zabawowe, w wyniku któ-lych powstaje określony wytwór (budowla, rysunek tematyczny, babka / piasku i inne).

Przy podziało zabaw stosuje się także kryteria formalne, wyróżniając na przykład zabawy swobodne - podejmowane z własnej inicjatywy dziecka, całkowicie samodzielne i zabawy kierowane przez matkę, starsze rodzeństwo lub nauczycielkę w przedszkolu. Zależnie od liczby dzieci biorących udział w zabawie wyodrębniamy zabawy Indywidualne (samotne) oraz

13 Edukacja w pncds&otu • Luty 2001

Trendy i innowacje

mmmumamwiurm^w 'mii uiWBBSEBSSBBmamM^

A

1.11

s. 7

Krupowe; zależnie zaś od stopnia spójności gry zabawowej i poziomu uspołecznienia dzieci w zabawie - zabawy równolegle (paralcloc), gdy dzieci bawią się obok siebie, lecz nic z sobą, zabawy zbiorowe, gdy dzieci bawią się wspólnie, lecz nic dzielą między siebie ról i funkcji oraz zabawy zespołowe - podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywódcą i wykonawcami poszczególnych zadań. Jeśli z kolei podzielimy zabawy według ich przebiegu, czyli struktury czynności składających się na daną zabawę w określonym czasie i przestrzeni - możemy wyróżnić zabawy

0    różnym stopniu uporządkowania czynności składowych: od chaotycznych i otwartych (bez wyraźnego początku i końca) do planowych i zamkniętych. W przebiegu zabawy planowej wyraźnie zaznaczają się czynności przygotowawcze, np.: gromadzenie zabawek, przygotowanie miejsca zabawy, zgromadzenie innych akcesoriów, jakie będą w niej potrzebne

1    właściwe czynności zabawowe, np.: jazda pociągiem, budowanie garażu oraz czynności końcowe, np.: pokazanie budowli kolegom lub nauczycielce, rozwiązanie grupy zabawowej, sprzątanie zabawek.

Przy klasyfikacji zabaw dzieci przedszkolnych przyjmuje się w polskiej psychologii rozwojowej i wychowawczej propozycję P.A. Rudika. który wyróżni! cztery grupy zabawowe:    ‘    ‘    ~

•    zabawy twórcze albo zabawy w role,

•    zabawy konstrukcyjne,

•    zabawy dydaktyczne.

•    zabawy ruchowe.

Trzeba jednak pamiętać, że istnieje wiele zabaw mieszanych, np.: zabawy tematyczne z elementami zabawy konstrukcyjnej albo zabawy ruchowe z elementami zabawy tematycznej. Podział Rudika nic uwzględnia też wszystkich czynności zabawowych podejmowanych przez niemowlęta i dzieci w wieku ponicmowlęcym. Uzupełnię go zatem przypominając początkowe formy i rodzaje zabaw dziecięcych.

Zabawy sprawiają dzieciom wiele radości: stwarzają okazję do różnorodnych działań. Odpowiednio wplecione w tok codziennych zajęć, mogą pomóc w osiągnięciu wielu celów kształcących i wychowawczych. Są one doskonałym czynnikiem pobudzającym rozwój zdolności poznawczych dziecka, wyzwalają jego twórczą aktywność, sprzyjają rozwojowi wyobraźni. ćwiczą pamięć, uwagę, spostrzegawczość, wzbogacają słownik’.

Zabawa to pewne zajęcia, które nie mają żadnych istotnych celów poza nimi samymi (choć czasem może być inaczej), podejmowane są zazwyczaj dobrowolnie i bezinteresownie, bez motywacji materialnych i przebiegają według przyjętych przez daną grupę reguł postępowania¹⁹.

13 Edukacja wpntdizMu • luty 2001