s8(1)

LIBERALIZM

w tym wypadku nieokreślony. Bezpieczeństwo zbiorowe jest więc rodzajem uniwersalnego sojuszu, w który m nic występują charakterystyczne dla systemu równowagi sil, rywalizujące ze sobą koalicje¹. Wszyscy są zobowiązani wystąpić przeciwko temu, który wyłamie się z obowiązujących zasad.

Jeżeli organizacja pełni funkcję na zewnątrz zbiorowej obrony, a do wewnątrz bezpieczeństwa zbiorowego, mamy do czynienia z tak zwanym hybrydowym bezpieczeństwem zbiorowym. Jest ono sojuszem obronnym, chroniącym także przed agresją ze strony członków systemu^{2 34}. Zgodnie z tym podejściem Sojusz Północnoatlantycki pełnił także funkcje bezpieczeństwa zbiorowego, choćby łagodząc spory między Grecją i Turcją.

Kryterium uniwersalności dotyczy powszechności uczestnictwa w systemie bezpieczeństwa zbiorowego na poziomic globalnym lub regionalnym. Państwa mają wspólny interes w unikaniu kontliktu i opowiadają się za włączaniem innych państw do systemu. Bezpieczeństwo zbiorowe jest in-kluzywnc, podczas gdy członkostwo w systemie zbiorowej obrony jest z założenia ograniczone (ekskluzywne). Zgodnie z kryterium instytucjonalizacji bezpieczeństwo zbiorowe wymaga istnienia jakiejś międzynarodowej instytucji [wsiadającej legitymację prawną, która podejmowałaby decyzje dotyczące karania państw niestosujących się do zasad⁴⁰. Zbiorowa obrona nie wymaga instytucjonalizacji, chociaż jej nie wyklucza, na przykład Sojusz Północnoatlantycki jest silnie zinstytucjonalizowany, posiada w łasne struk tury, personel i majątek.

liczpicczeństwo zbiorowe i zbiorowa obrona różnią się pod względem pełnionych funkcji. Działania z zakresu bezpieczeństwa zbiorowego obejmują operacje pokojowe, dyplomację prewencyjną, pokojowe rozwiązywanie sporów i interwencje humanitarne. Takie funkcje pełnią przede wszystkim Organizacja Narodów Zjednoczonych i Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Zadaniem zbiorowej obrony jest ochrona państw członkowskich przed zewnętrzną agresją za pomocą środków militarnych, przy czym obszarem bronionym jest terytorium państw członkowskich. Państwa członkowskie mogą liczyć na wzajemną pomoc w przypadku agresji zbrojnej. Przykładem organizacji zbiorowej obrony jest Sojusz Północnoatlantycki.

Różnice między zbiorową obroną a bezpieczeństwem zbiorowym zostały w sposób syntetyczny przedstawione w tabeli 5.2.

Berpou-ms.ws

tbctomt

14'

Tabela 5.2. Porównanie bezpieczeństwa zb orowego i zbiorowej obrony

Kryterium	Bezpieczeństwo zbiorowe	Zbiorowa obrona
f\xtiod zon i© zagrożenia	z wewnątrz systemu, potencjalny agresor niezdefiniowany	z zewnątrz systemu, potencjalny agresor jasno okreStony
Charakter systemu	unrwcrsalny, wkluzywny	ograniczony, ekskluzywny
Insytucjonalizacja	konioczna	niekonieczna
Punkcie	rozwiązywanie konfliktów, dyplomacja prewencyjna, operacie pokosowe	obrona przed agresją Środkami militarnymi 1 poetycznymi
Przykłady	ONZ. CSWE	NAtO

Źróofo. opracowanie własne

Krytycy bezpieczeństwa zbiorowego utrzymują, żc potrzebuje ono świata tak idealnego, że gdyby taki istniał w rzeczywistości, nie byłoby sensu go tworzyć. System bezpieczeństwa zbiorowego wymaga fundamentalnej zmiany natury stosunków międzynarodowych, polegającej na wyeliminowaniu wojny ze stosunków między państwami, co jest założeniem utopijnym. Realiści zarzucają bezpieczeństwu zbiorowemu, żc myli przyczynę ze skutkiem, łączy obecne warunki bezpieczeństwa - brak zagrożenia, z przyszłymi funkcjami zwalczaniem tych zagrożeń. Pokój jest przesłanką systemu. a nic jego produktem, bezpieczeństwo zbiorowe jest celebrowaniem pokoju, a nie wprowadzaniem go w życic⁴¹.

Wątpliwości budzi także stawianie sprawiedliwości ponad egoistycznymi interesami państw jako motywów zachowania w stosunkach międzynarodowych. Państwa często porzucają kolektywne zobowiązania na rzecz zysków indywidualnych. Niechętnie poświęcają partykularne interesy na ołtarzu abstrakcyjnej sprawiedliwości i nic wynoszą karania grzeszników ponad inne wartości. Jeśli ich interesy nie są zagrożone, państwa nie chcą narażać życia swoich żołnierzy dla wypełniania zobowiązań wynikających z bezpieczeństwa zbiorowego. Prawdopodobne jest zatem nieudziclcnic pomocy państwu, które znajdzie się w potrzebie, mimo żc nakazywałyby to zasady bezpieczeństwa zbiorowego. Państwa nie będą składać swojego losu w czyjeś ręce, ale same będą się troszczyć o swoje bezpieczeństwo⁴⁵.

1

“ lklls. 1992, s. 7.23.

^w Joscf Joffc. Colłcctne Security and ihe futurę o/ Europę, .Surwal" 1992. t. 34, nr I. s. 39.

2

'■³ Inni.OaudcJr.łburra»dInKrnanonalRdnitcns,NewYotfcRandomllousc 1962.$. 144-145. ^w Espcn Gullikstad. CoBcctNe Scatr/Ą tn the Pwi CtAd War Furope, Oslo: Nofwegian Instiluie of IntcriuUonal Affairs 1994,». 25.32.

3

Inis L Claudc. Jr., The New ImemaHanal Stcunty Order: Changing Concepts. „Navjj War