Salomonowicz (14)

7d nadal tradycyjny i istotny dla oceny przestępstwa i wymiaru kary podział na kary zwyczajne i kary nadzwyczajne, łagodzące z różnych przyczyn odpowiedzialność sprawcy. Należy podkreślić, iż „Leopoldina” wprowadzała stosunkowo krótki termin przedawnienia (od 1 do 10 lat) przestępstw.

Zasadniczym celem kary wedle „Leopoldiny” bylajjoprawa przestępcy"*. Wynika! ten pogląd z osobistego przekonania Leopolda, gorącego zwolennika idei szerzonych przez Beccarię. Celem jej także było zadośćuczynienie społecznej krzywdzie wyrządzonej społeczeństwu (kara utylitarna - praca) oraz zapobieganie przestępstwom: odcierpienie kary zamyka na zawsze problem przestępstwa, a skazaniec ma wolny powrót do społeczeństwa. Cały kodeks przeniknięty był ideą zapobiegania przestępstwom, akcentował legalizm katalogu kar dopuszczalnych, indywidualizację kary wobec każdego przestępcy oraz równość w obliczu prawa karnego: żadne względy społeczne nic miały wpływać na wymiar kary, a jedynie ocena czynu sprawcy. Zasada legalizmu kar dotyczyła jedynie katalogu kar stosowanych w ogólności, bowiem w konkretnym przypadku sędzia mógł wymierzyć karę arbitralną stosownie do okoliczności. Rewolucyjne przemiany to nade wszystko katalog kar: zniesienie nie tylko kwalifikowanych i okrutnych kar śmierci i kar mutylacyjnych, ale zniesienie generalnie kary śmierci. Art. 51, który omawia i uzasadnia odważną decyzję o zniesieniu kary śmierci, jako najważniejszy, otwiera grupę przepisów prawa materialnego. Zniesione zostały także liczne kary hańbiące, wy jęcie spod prawa, a także kara konfiskaty majątku jako sprzeczna z zasadą indywidualnej odpowiedzialności sprawcy. Nowy katalog kar zawierał art. 55. Na czoło wysuwała się kara dożywotnich robot publicznych dla mężczyzn, a kara dożywotniego więzienia dla kobiet. Kary czasowego pozbawienia wolności w formie robót publicznych dla mężczyzn (od 3 do 20 lat) i dla kobiet więzienia (od 1 roku) stanowiły zasadniczy rodzaj kary. Przepisy szczegółowe o sposobie wykonywania kary pozbawienia wolności były surowe, co wyrażało obawę ustawodawcy przed zbytnim złagodzeniem całego systemu kar. Utrzymana została kara chłosty⁶⁰, kara pręgierza połączona z wygnaniem z kraju, ^{1 2} kara wysiedlenia bądź przymusowego pobytu w wyznaczonym micy.i t, oraz kara aresztu do 1 roku (dla drobnych przestępstw pozostających w gestii władzy administracyjnej) i kara grzywny, która grała podrzędną roię. Przepisy szczególne oparto zasadniczo na następującym układzie: przeciw religii, przeciw władcy, władzy państwowej i urzędom, przeciw życiu i zdrowiu człowieka, przeciw mieniu, oraz przestępstwa obyczajowe. .Należy podkreślić zdecydowany postęp co do przestępstw przeciw religii (zniesienie karalności czarów, zasadnicze złagodzenie sankcji wobec wielu przestępstw, np. bluźnierstw i przestępstw seksualnych). Na uwagę zasługuje desakralizacja majestatu władcy™ i łagodne traktowanie obelg czy krytyk drukowanych przeciw władcy, a surowe ściganie przestępstw przeciw państwu. Należy podkreślić, iż trudno by mówić o pełnej precyzji dyspozycji ustawowych ani też o kompletności katalogu przestępstw. Ogólnie mówiąc nie wszystkie postulaty humanitarystów dotyczące części szczególnej - rejestru przestępstw - zostały w kodeksie uwzględnione, ale postęp był znaczny^{3 4}.

Wróćmy jednakże do przepisów ogólnych, z których, jak wspomniano, przepisy o problemie kary i katalog kar stanowiły ogromne no-vum. Wiele kwestii ogólnych prawa karnego (jak sprawa winy, problemy błędu czy obrony koniecznej) bądź nie zostało bliżej określonych, bądź jedynie na tle niektórych przepisów szczególnych. Należy jednak podkreślić istotną rzecz, a mianowicie -likwidację wszelkich reliktów odpowiedzialności zbiorowej, odpowiedzialności korporacji.

O koncepcji kodeksu wiele mówi obszerna przedmowa sygnowana przez władcę, który stwierdza, iż przystąpił do reformy, bowiem surowe dotąd obowiązujące przepisy prawa nie odpowiadają spokojnej i łagodnej naturze narodu, a .złagodzenie sankcji karnych - wraz z równocześnie sprawnym zapobieganiem przestępstwom i ich ściganiem - nie tylko nic grozi zwiększeniem się liczby zbrodni, lecz winno ja, zmniejszyć. Generalną regułą, wziętą od Monteskiusza, jest zasada proporcjonalności kar w stosunku do popełnionych przestępstw: za lekkie przewinienia należy karać łagodnie, za ciężkie ostrzej. Najważniejszą rewolucyjną, nie tylko na owe czasy, zmianą było zniesienie kary śmierci, rezultat bezpośredniego wpływu poglądów Beccarii na władcę. Artykuł XLV1I proklamował wyłącznie publiczny charakter kar, znosząc możliwość jakichkolwiek prywatnych ugod między sprawcą czynu a poszkodowa-

1

^M Polityka kryminalna miała nade wszystko zapobiegać przestępstwom, naprawiać wyrządzone przez nie szkody, służyć poprawie sprawcy. Był to ideał nowoczesnej peno-logii, po raz pierwszy wprowadz.ony do ustawy karnej Ogólnie 9 artykułów poświęconych kwestii kary stanowi szczytowe osiągnięcie „Leopoldiny”. Polityka penitencjarna miała reinlegrować sprawcę w społeczeństwie po naprawie zła, które wyrządził. Kara więc służyła zarówno prewencji ogólnej, jak i szczególnej.

“Jeżeli humanitaryzm doprowadził generalnie do likwidowania kar mutylacyjnych

2

innych kar cielesnych, to na odmianę kary chłosty w różnych postaciach miały twardy żywot w wielu krajach europejskich w głąb wieku XIX: twierdzono nawet, że dla „klas niższych" są one korzysinicjsze od kar grzywny czy pozbawienia wolności, por. ogólnie

I.. Pauli, Pemts corporeUa cl cajnlales dam la legislatum de Elnls euro/jeem dci annees 1751 -1903, Kraków 1986

3

   Tutaj należy podkreślić szczególnie zniesienie typowej dla epoki absolulyzmów szerokiej koncepcji crtmen lacie maieslalu opartej na wzorze rzymskim.

4

   Przykładem odejścia od wskazań Beccarii było utrzymanie surowego represjonowania przestępstwa dzieciobójstwa. Należy jednak pamiętać, iż sędzia svedle k.k. toskańskiego mógł wymierzyć w wielu przypadkach karę nadzwyczajną, co prowadziło do złagodzenia surowości praktyki sądowej.