SAMV85

358 Z obserwacji

nietypowe lub nawet fałszywe. Informacje te odciskają się na odpowiedziach, co wkrótce zostaje zapomniane, ale wynik zostaje i jest odnoszony do sytuacji typowych. Po trzecie, badanie jest przeprowadzone w warunkach silnej presji wzorów poprawności i w efekcie uzyskuje się fałszywy obraz preferencji społecznych.

Wpływ znajomości wyników sondaży na preferencje wyborcze

Kreacyjna rola sondaży to także ich wpływ na preferencje, a następnie na zachowania wyborcze obywateli oraz na polityków. Jest to, przynajmniej w odniesieniu do publiczności, wpływ poprzez media.

Publikowane wyniki sondaży mogą wpływać na opinię publiczną wprost, bezpośrednio — mogą się stać przesłankami podejmowanych przez ludzi decyzji. Potocznie sądzi się, że wyborcy kierują się wynikami sondaży w ten sposób, że przenoszą swoje głosy na sondażowego lidera, wskakują na wóz spodziewanego zwycięzcy (bandwagon effect), a robią to zwłaszcza w ostatnich dniach przez wyborami (last-mlnute swing); dzięki temu nie „marnują" swoich głosów. Z pewnością niektórzy tak robią, ale nie jest to zjawisko masowe. Gdyby było, to np. w Polsce zwycięzca w wyborach powinien zdobywać więcej głosów niż procent w sondażach, a nie zdobywa. Na przykład w 2001 roku sondaże pozwalały oczekiwać, że SLD, bezwzględny lider sondaży, będzie miał w Sęjmie także bezwzględną większość, a po zliczeniu głosów okazało się, że jej nie ma. W 2005 roku przed drugą turą wyborów prezydenckich prawie cały czas w sondażach prowadzi) Donald Tusk, ale tuż przed wyborami przewagę zdobył i prezydentem został Lech Kaczyński.

Wpływ sondaży na preferencje wyborcze jest o wiele bardziej skomplikowany³⁹. Znajomość preferencji ogó-

³⁹ Zob.: Dennis Kavanagh, Do oplnlon polis influence elec-tlons?, „The Parliamentarian' 1981, nr 7, s. 199-203; K. Lang, Oladys E. Lang. Off the bandwagon. Sonie reflections on the Influence of the percelued publlc oplnlon, w: Indlulduallty and

łu może prowadzić do samokategoryzacji, dać świadomość, że należy się do większości lub do mniejszości, a takie poczucie Jest dla człowieka ważne i ma konsekwencje dla jego myślenia o sprawach politycznych. Wpływ perswazyjny sondaży polega na tym, że kandydata, który ma za sobą większość, zaczynamy uważać za nąjlepszego (społeczny argument słuszności) i głosigemy na niego wcale nie dlatego, „że wygra", ale dlatego, że naszym zdaniem byłby najlepszym prezydentem. Wreszcie, wpływ strategiczny to umyślne przenoszenie głosów pod wpływem znajomości preferencji ogółu. Opisane przenoszenie głosów na lidera nie jest tu jedynym kierunkiem, niektórzy przenoszą głosy na tego, kto w sondażach przegrywa (un-derdog effect), chcą bowiem zapobiec dominacji lidera lub chcą, by w parlamencie były reprezentowane różne partie.

Takie typy możliwych wpływów istnieją, ale nie ma sposobu, by je z góry przewidzieć, a tym bardziej zaplanować. Można jednak spytać, w jakich sytuacjach wpływ sondaży na przyszłych wyborców jest większy. Być może wcale nie tuż przed wyborami, ale znacznie wcześniej, wówczas gdy powstąją przekonania, że jedni politycy to poważni gracze, a inni są bez szans. Wówczas gdy obiekty ocen — politycy, partie, programy — są mało znane i ludzie poszukują informacji o ich wartości, z pomocą przychodzi sondaż, który mówi, że ten polityk to ktoś niepoważny, skoro mało kto zamierza na niego głosować, a inny to musi być as, skoro od dłuższego czasu prowadzi w rankingach. Ma podstawie takich wyników sondażowych wyborcy tworzą sobie poznawcze mapy sceny politycznej, czasem jeszcze zanim pojawią się na niej aktorzy. Gdy preferencje się już ustabilizują, sondaże bardziej niż zwykłym wyborcom potrzebne są politykom i ich doradcom. Oni ich używają do monitorowania kampanii, korygowania swoich operacji, badania skuteczności pro-

Soclal Control. Essays In Honor of Tamotsu Shibutani. Kian M. Kwan (red.), JAI Press, Greenwich, CT 1996.