Scan0041 2

146 Zygmunt Saloni

0.3. „Lcksem” (termin odpowiadający „wyrazowi” w sensie praktyki leksykograficznej) — zbiór form wyrazowych o identycznej wartości semantycznej (referencjalnej) (np. takiej, jaką mają formy pies — psa — psu) lub wykazującej w całej grupie leksemów to samo regularno zróżnicowanie referencjalnc (np. pies — psy, chłopiec — clilopey... albo ładny — ładniejszy, chudy — chudszy...).

Ponadto stosowano są następujące istotno terminy:

0.4. „Paradygmat” — uporządkowany zbiór form wyrazowych należących do tego samego leksemu, praktycznie zapisywamy za pomocą n-wymiarowej tablicy odmiany, gdzie n równa się liczbie kategorii fleksyjnych danego leksemu.

0.5. „Kategoria gramatyczna” — opozycja (tj. podział zbioru) jednostek słownikowych (form wyrazowych lub leksemów), na tyle regularna, by jej opisywanie w gramatyce było praktycznie uzasadnione, w szczególności :

a)    „kategoria gramatyczna fleksyjna” — opozycja wewnątrz zbioru form wyrazowych, dzieląca go na podzbiory przecinające się w zasadzie ze wszystkimi (praktycznie — z większością) lcksemami wyróżnionymi w tym zbiorze (np. podział zbioru form rzeczownikowych na podstawie kategorii liczby dzieli go na podzbiory form rzeczownikowych w liczbie pojedynczej i w liczbie mnogiej — każdy z wyróżnionych w ten sposób podzbiorów ma niepuste przecięcie z większością leksemów rzeczownikowych);

b)    „kategoria gramatyczna selektywna” — opozycja wewnątrz zbioru jednostek słownikowych, oparta na ich łączliwości z innymi jednostkami słownikowymi (rozważamy tylko łączliwość takich jednostek z różnymi formami wyrazowymi należącymi do tego samego leksemu, tj. łączliwość składniową; jednostkami, którjnn przypisujemy kategorię selektywną, mogą być leksemy lub formy wyrazowe)¹.

O.G. Wartość kategorii gramatycznej — podzbiór wyróżniony przy odpowiadającym jej podziale, np. liczba pojedyncza i liczba mnoga są wartościami kategorii gramatycznej liczby.

Terminy „rzeczownik”, „czasownik”, „liczebnik” itd. używane są zawsze w odniesieniu do leksemów. Konkretno leksemy reprezentowane ¹ są. przez jedno z należących do nich słów (najczęściej traktowane w praktyce leksykograficznej jako słowo dla nich hasłowe) ujęte w nawias kwadratowy. Słowa i formy wyrazowe zaliczane do leksemów rzeczownikowych (lub-pmych) nazywane są odpowiednio „słowami rzeczownikowymi” (lub innymi) i „formami rzeczownika” albo „rzeczownikowymi” (lub innymi). Wyrażenia typu „biernik rzeczownika Jl” należy interpretować „forma rzeczownika A mająca przypisaną wartość przypadkową acc” — zob. niżej.

1. W artykule „K.g.” liczebniki zostały zdefiniowane jako leksemy posiadające kategorie fleksyjne przypadku i rodzaju i nie posiadające kategorii fleksyjnej liczby². Metoda sprawdzania, czy dany leksem spełnia te warunki, zostanie przypomniana w punkcie 2.2.4. W każdym razie zasób leksemów polskich spełniających sformułowane wyżej kryterium jest niewielki i, co więcej, może być traktowany jako zbiór skończony.

1.1. Na razie arbitralnie do zbioru leksemów liczebnikowych zaliczamy leksemy reprezentowano przez słowa wyliczone niżej³. Dla pierwszych pięciu leksemów podane są wszystkie należące do nich słowa, dla następnych — trójki lub pary słów, które służyć będą jako podstawa do tworzenia pozostałych słów należących do odpowiednich leksemów:

dwa, dwaj, dwie, dwóch, dwu, dwom, dwoma, dwiema, dwoje, dwojga, dwojgu, dwojgiem;

oba, obaj, obie, obu, oboma, obiema, oboje, obojga, obojgu, obojgiem;

obydwa, obydwaj, obydwie, obydwóch, obydwu, obydwom, obydwoma, obydwiema, obychcoje,

obydwojga, obydwojgu, obydwojgiem¹; trzy, trzej, trzech, trzem, trzema, troje, trojga, trojgu, trojgiem; cztery, czterej, czterech_K czterem, czterema, czworo, czworga, czworgu, czworgiem

I	II	III
pięć	pięciu	pięcioro
sześć	sześciu	sześcioro
siedem	siedmiu	siedmioro

1

Taki© rozumienie kategorii selektywnej jost ogólnio przyjęte, w szczególności zaś zgadza się z następującą definicją R. Laskowskiogo: „Podstawowa rola kategorii morfologicznej solekcyjnoj sprowadza się do determinowania wyboru form floksyj-nycli wyrazów zależnych syntaktycznie od wyrazu scharakteryzowanego przy pomocy danej kategorii morfologicznej selekcyjnej” (Morfemiha w opisie struktury języka, [w:] Eeferati sa zasedanja Medunarodne komisije za izuóavanje gramaticke strukturę slovenskich jezika, Beograd 1974, s. 101). Jednak, inaczej niż u Laskowskiego, wartość kategorii selektywnej może być przypisywana formom wyrazowym, nie zaś koniecznie całym leksemom.

2

⁶ Skutkiem tego za leksemy liczebnikowe uznaje się tylko tzw. liczebniki główny, oraz, traktowane jako formy rodzajowe liczebników głównych,_tzw. liczebniki zbio rowe. Tradycyjne liczebniki porządkowe oraz wyróżniane niekiedy liczebniki wielo krotne (dwukrotny), wielorakie (dwojaki) itp. nie poddają spę wyróżnionemu w_tekście kryterium i jako odmienne przez przypadek, rodzaj i liczbę zostają uznane za leksemy przymiotnikowe." Kwestia liczebników ułamkowych zostanieszasygnalizowana w pun-kcie"3.3.3.

Do liczebników zalicza się, rzecz jasna, tylko takie jednostki, które mogą być traktowane jako leksemy, tj. elementy słownika, nie zaś wszelkie nazwy liczb naturalnych; np. trzysta dziewięćdziesiąt pięć to zgodnio z przyjętą tu terminologią trzy słowa należące do trzech różnych leksemów liczebnikowych.

3

Możliwości rozszerzenia zdefiniowanego niżej zbioru zostaną przedyskutowane w punkcie 3.3.

v yy wyliczeniu i opisie pominięte zostały słowa, które choć są jeszcze wymieniane w podręcznikach gramatyki, mogą być uznane za całkowicie archaiczne, np. obadwa, dwóchset, trzechset, czterechset.