scs54

bywftf, nic hędric dtó'; letli jaltę 'będę leżał'; yeffrłi ię jariti 'będziesz się ukazywał (ukazywać), ukażesz się* itp.

Powyższy typ futurum wykształcił się w językach poludntowoslowiańBkich, przy czym w funkcji słowa posiłkowego utrwalił się czasownik jotłti, *x^otj9> P®^r-m yołfp, Hułg. cholta, sch. ftoAi. W języku bułgarskim słowo to przekształciło się w pstlykulę Itr, która kontynuuje formę 3. sg. geffe/s; partykuła ta łączy się z od-wiednią formą trył*u oznsjinująccgn czasownika i partykułą da, podlegającą zresztą elipsie, por. Itr da pila i Itr pila 'będę pisał, -a(pisać)'. Ile da pilrl i Itr pile! 'będziesz pisał, -a (pisać)' itp. Dodać trxcbn, że w języku bułgarskim zaniki lnfinltivus'.

2) Futurum może powstać przez połączenie formy imiesłowu na -/», -la, -lo z formą osobową czasu przyszłego słowa byli, tj. będę, będrli itd., według następującego schematu:

fttl u r w Wfeps r I. p r a e t. a c t. Ili będę ...: nrsh bęilę || będą neth itd.

Niektóre przykłady z tekstów ses.: będrl* pokajah sę 'będzie się kajał, korzył, upokorzy się'; jrgda hęJetb prihh 'kiedy przyjdzie'; vodiK będem* 'będziemy prowadzili (prowadzić)* itp. Trzeba tu zaznaczyć, że ten typ futurum jest w języku sca. niezmiernie rzadki. Poza tym językowi scs. nic jest znane połączenie słowa będę z infinitiwem.

Ten typ futurum, nazywany w gramatyce futurum cxactum lub futurum II, upowszechnił się w językach zachodnio- i wschodnioslowiańakich, por. w języku polskim połączenia będę itd. z imiesłowem na -la, -lo lub z inf. i w języku rosyjskim połączenie buda z inf.

' d. Conditionafis (tryb warunkowy)

O.Tfyh warunkowy w języku scs. był tworzony w sposób opisowy przez poją-ozenie imiesłowu na -/*, -la, -Jo z formą osobową coiuldionalu prostego .od^óy/i, _tj. bimhj JwJtd,, np. tteslb binn 'niósłbym', neslb bi 'niósłbyś, niósłby* itp. Schcmst wyjściowego stanu ps. i starszego okresu języka scs. można zatem ująć następują:

c o 11 d i t i o n a li s — part. pract. act. 11 -\-biitii, ...

Zamiast formy bim* itd. często spotyka się w tekstach scs. formy aorystu by%h itd., rzadko skontaminowanc, zachowujące częściowo postać rdzenną bi-, częściowo by-, np. I. pl. hi im obok byyoinr, i biyomi, 3. pl. bę obok byię i bilę. Pełny zasób form trybu warunkowego na przykładzie czasownika nuli ukazuje zcstawicnio na 8. 103.

2) Tryli warunkowy ma zastosowanie w zdaniach złożonych z podrzędnym, ’ zdaniem tzw. warunkowym, zaczynającym się zasadniczo w języku scs. od spójnika. allr 'jeżeli' (tzw. okres warunkowy nierzeczywisty), lub ze zdaniem celowym, połączonym ze zdaniem głównym (nadrzędnym) spójnikiem da 'aby*, por. np.:

rilłc bi sbde byk, ne bi brali* moj* umnfa (Mar., podobnie w Zogr. i Assem.) 'gdybyś (jcżelibyś) Iii był, nie byłby mój brat umarł* (Marta zwraca się do Jezusa w spra-

¹ Patalclntr do języki bułgarskiego w języku scrbochorwackim ulega skróceniu founa hotu na lir; U ostatni* dodawana je»t do bezokolicznika, por. formy czasu przyszłego ja ho/u pitoli, ja tu pitoli, częicirj jednak pluli tu lub piiaiitu 'będę piaać (piani, -a)' itp.

*g. I. 2. 3.

pl. I. 2. 3.

ilu. 1, 2. 3.

m.

mili

IIOlll

nuli

mili

mili

nuli

mila

mila

netla

wic brata, Ustana), p

rt. praet. act. II

\T.

nula mila nula nuly nuty I ncsly

ItieSlS

\mill

mili

milo milo milo mila nula mila mil/ nu1/ nul/

Ątm Itd. lub byit Hd.

mmi

1

wm, bigomi

bitu

M bilą

ml

m

Bitu

to

W

mcmi

oyiu

m

tow*

byita

bytu

r. forn iy aoryatycznc: aSu liy skde byh, ne by brali Ąoji umnh

(Saw.); driidaw i JV), do bi m ohlt. oU nig* (Zogr.) i jtfzymali (zatrzymywali)

jll nicirl (runkeja celowa da bi) itp. niy trybu warunkowego (przypuszczającego) w języku polaki m -pytoy* ^^.^J,|H>jĄarzający się tu element dawną formą aor. 3. sg. W języku'rosyjskim -6jr, ~b dochodzi do imiesłowu na -I, • ą, -do itd. we wszystkich osobach czasu przeszłego, por. Ja piial by, ja pisała by ( H, ty pitol by, ty pisała by (-6) itd. Starsze formy aorystyczne ował język czeski, por. psał byeh, psai.tys, piał by, piali bychom, 1 'pisałbym itd.’

go, aby nic odszedł 3) Odpowiednie lo. . zawierają cząstkę -byt .-Agjcst z pochodzenia

słowa posiłkowego zad piali byste, piali by it

. Passivurn (ulrons bierna)

D

Ps. i scs. stronę b erną ii ożna byliPwy razić dwojako;

1) Przez połączeni form nart. pass. (praca, lub praet.) |z odpowiednimi formami słowa posiłkowego byl bib, byrali jr różnych czasach, np.:i»«om. nuoma lub uestnt, _nuena+ferma itd.₁Jati ~    ’    ~

wybrane z wielu poi> sipasjjemi sątb 'są jrietio jesti (bysti) 'pov bydeie 'będziecie wyg Podobny typ sin słowiańskich.

S' Hd.. fers itd.. bytaaj* itd., będą itd. Oto niektóre przykłady Hdczonych w tekstach scs.:

■illawicrji (wybawieni)', gonim bynaM 'był gnany (pędzony)*, lictliiiaie jest (było)’, iipasem bqdtlt> 'będzie zbawiony', uginani ini (wypędzeni, prześladowani)' itrt.

Incrncj występuje w języku polskim i w innych językach

ich, brak je ynrc dołączeń z imiesłowem biernym czasu ter., gdyż taki

imiesłów nic istnieje 2) Przez formę z

|jof. § 24, a).

ylotną jcza»ownika_ (tzw. rcflexivu

passivum lub medium

passivum), tj. poiaczćfrjc Tbrfoy strony czynnej czasownika liormą^n^Z'*^-Jicgo i# ( « forma A)

_jtarećeh p 'będzie (por. wyV.cj"§ 25, c, 1) byli wysławieni (wyclwalani)' itp

np.: i    !    i ■ , .

ilażwafc*. osediU są 'będzie osądziMy’ obok

Ifnili Ję 'został ochrzczony (oęhrzcilUię)’, da prosiaku    aby

ial«u.i)' itp.    -H

103