skanowanie0074 2

trzebowania partnera na określony rodzaj informacji (np. informacja o własnej słabości, gdy partnerowi sprawia satysfakcję zachowanie opiekuńcze).

Przy okazji warto znowu przypomnieć, że informacja ingracjująca może być przekazywana nie tylko drogą językową, lecz i niewerbalnie, najczęściej zaś jest przekazywana wszystkimi kanałami jednocześnie. Zastosowane tu kryterium, pozwalające odróżnić ingracjację od innych zachowań komunikacyjnych, powoduje, że i-ngracjacja stanowiłaby „zaburzoną”, „ukrytą” czy „niepartnerską” formę komunikowania, co jest wartościowane negatywnie. Rodzi się jednak pytanie, czy zawsze tego typu komunikację można uznać za „nienormalną”. Jest to, jak się wydaje, szczególnie ważne dla psychologa, którego wiele metod i technik działania opiera swą efektywność na nierówności informacyjnej psychologa i jego klienta, zarówno na poziomie diagnozowania, jak i psychoterapii, by wspomnieć choćby znany efekt placebo. Istotne jest na przykład, czy psycholog powinien w ogóle posługiwać się w swej pracy technikami ingracjacji. Ponadto, jaki charakter winna mieć wymiana informacji między psychologiem a jego klientem, by działalność psychologa mogła być efektywna? Przy tak postawionym problemie pod znakiem zapytania staje zasadność dzielenia komunikowania się na normalne i zaburzone, jeśli cel komunikowania się i kryterium, podziału nie znajdują się w tych samych obszarach społecznego funkcjonowania. Należy też uwzględnić, iż cele poszczególnych uczestników tej samej interakcji mogą być różne, a sposób przekazu informacji jednym przyniesie realizację założonych celów, podczas gdy innym uniemożliwi realizację ich własnych celów. Prowadzi to do wniosku, że trudno w takim przypadku mówić o komunikacji efektywnej i nieefektywnej. Oczywiście, oszacowanie efektywności może się zmieniać, jeśli punktem odniesienia stanie się np. grupa, a nie jednostka.

m.

.

r

■

V

6.4. Podsumowanie

'

w!-.

Kończąc ten obszerny rozdział, warto poświęcić nieco uwagi przynajmniej niektórym z bezpośrednich zastosowań omówionych zagadnień dla potrzeb praktyki klinicznej. Próba podjęcia wszystkich wymagałaby napisania odrębnej książki. Ograniczymy się do poruszenia trzech grup zagadnień: 1) relacji między właściwościami struktur a funkcjonowaniem ludzi, którzy zajmują w nich określone pozycje; 2) wpływowi celu grupowego; 3) wpływowi norm grupowych.

Mówiliśmy o podstawowym podziale struktur na scentralizowane i zdecentralizowane. Jeśli patrzeć na te struktury (komunikacyjne, władzy, socjometryczne itp.) przez pryzmat praktyki klinicznej, to dość wyraźnie widać, że i jedne, i drugie mogą być źródłem zaburzonego funlc-

?5v

t-

.k- ■

«    --------- ---1—■ - j    k.    w    l. w jLc^/^auc a lmumiemym

scentralizowaniem struktur, mogące się przejawiać zarówno na poziomie funkcjonowania jednostek, jak i grup, np. rodziny. Satysfakcja związana z udziałem w relacjach interpersonalnych jest w istotnej mierze zależna od pozycji zajmowanej w strukturze: im bardziej scentralizowana struk-tura, tym mniej pozycji zapewniających taką satysfakcję. Można więc oczekiwać, że im częściej i dłużej przychodziło komuś w życiu funkcjonować w strukturach silnie scentralizowanych, w których zajmował porcję peryferyczną, tym mniej ma on satysfakcjonujących doświadczeń interakcyjnych. Klasycznym obszarem zbierania takich doświadczeń może być rodzina. Nie ulega również wątpliwości, że taki sposób funkcjonowania wykształca znaczną sztywność i niedojrzałość działania bądź też — typ niedojrzałego „buntownika”, który nie tyle realizuje cele, ile walczy (ze strukturą bądź częściej z osobami zajmującymi w niej dominujące pozycje). Oczywiście, źródłem tego typu doświadczeń mogą być także inne obszary działania, np. klasa szkolna, organizacje społeczne, struktury biurokratyczne, praca zawodowa. Sprawa dodatkowo się rozbudowuje, jeśli wpływ struktur analizować przez pryzmat osobowości ludzi zajmujących w nich określone pozycje, a także ich wzajemnych więzi oraz pozycji zajmowanych w innych strukturach. Ponadto, doświadczenia wynoszone z funkcjonowania w danej strukturze zostają przeniesione do innych struktur; nie zawsze jednak próba odtworzenia poprzedniej struktury w nowym miejscu pozawala realizować związane z nią oczekiwania (np. autorytarny ojciec i autorytarny dyrektor).

Satysfakcja z uczestniczenia w danej strukturze jest w istotnej mierze związana z efektywnością realizowanych w niej działań: im mniejsza satysfakcja, tym mniejsza efektywność. Jeśli natomiast wyższe są oczekiwania, wówczas można przypuszczać, że sytuacja taka stanie się źródłem frustracji. I wreszcie należy pamiętać, iż osoby zajmujące wysokie pozycje w strukturze (np. władzy) stają się wzorami do naśladowania dla pozostałych uczestników danej struktury. Prosta stąd droga do przyswojenia sobie szeregu zachowań, lytóre nie zawsze muszą być pożądane poza daną strukturą i stają się w ten sposób źródłem zaburzeń funkcjonowania.

Należy tu jeszcze dodatkowo wspomnieć o paru innych kwestiach związanych z funkcjonowaniem struktur, bo może to być ważne m.in. w psychoterapii grupowej. Po pierwsze, początkowe struktury zdecentralizowane mają tendencję do szybkiego, samoistnego przekształcania się w struktury scentralizowane, a przy tym struktury różnego rodzaju nakładają się na siebie (wyjątek stanowi tu struktura socjometryczna). Umożliwia to przeniesienie wszystkich negatywnych konsekwencji tego typu struktur na sytuację psychoterapeutyczną, i to w sposób trudny do kontrolowania, petryfikując doświadczenia i zachowania interpersonalne członków grupy. Po drugie, jeśli pierwsza wypowiada się osoba zajmująca wysoką pozycję w strukturze (zwłaszcza władzy), wówczas