skanuj0013 3

c/nych pierwotnych i wtórnych. Ostatni rodzaj zaburzeń rzutuje również na pierwotne zaburzenia paradygmatyczne. W zakresie etiologii obok przyczyn zewnętrznych ujawniły się przyczyny wewnętrzne, które współtworzą określony obraz zaburzenia. Dla techniki ćwiczeń pewne znaczenie mieć będą wprowadzone terminy „przyłączeniu" i „włączenia". Zasygnalizowane tu problemy teoretyczne i praktyczne wymagają dalszej wnikliwej aualizy.

Przypisy

^I    Artykuł stanowi rozwiniecie referatu wygłoszonego w listopadzie 1973 r. n.i Międzynaro- • iłowym Sympozjum Logopedycznym w Urnie.

^; <'Pr/ez segmenty rozumiane są niepodzielne słuchowo i wyróżniane przez wyszkolone lonetyc/nic ucho fragmenty wy powiedzenia.» Zob. U. Wierzchowska: Wymowa polska 1195,102';. Ciąg foniczny składa się z segmentów, ij. z najmniejszych tego typu odcinków. Cechy supiiiscgmcuialnc (prozodycznc) nakładają się na poszczególne segmenty. Najmniejszą jednostka w języku polskim, w której mogą być realizowane cechy suprascgmentalnc, jest sylaba. Okiólenie terminów ciąg foniczny. segment, segmentacja, fonem segmcnfalny. sitpialincaniy, Mipiaupinentalny podane jest w Słowniku terminologii językoznawczej [53).

■ Stosownie do tego w niektórych opracowaniach wyróżnia się osobno dyslalięsytabiczną, wyiiizową i zdaniową £61J. Wydaje mi się. że w większości wypadków tzw. dyslalia syłabiczna, wyi.i/owa i zdaniowa może być sprowadzona do wydzielonych w dalszej części niniejszego artykułu syntagmatycznych zaburzeń wymowy.

Szczególną rolę elementom suprasegmcntalnym w rozwoju mowy dziecka przypisuje I K aczmarck (77) oraz [80). Tenże autor bardzo szeroko traktuje elementy suprascgmentalnc w opisie i interpretacji,zabu rżeń mowy, por. (79J.

' Podaję za W.'Rainov [159, 203—5],

'• Warto odnotować, że obaj autorzy, Chwalcę w i Sec m a n, podali szereg ważnych uwag

0    zaburzeniach syntagmatycznych. pierwszy w sferze praktycznej, drugi — teoretycznej.

⁷ Przez dentalizację rozumie się w fonetyce dodatkową artykulację w połaci zbliżenia f ickaczy dolnych do górnych. W związku z tym zagadnieniem por. też artykuł I. S tyczek 1174, 89 -99).

O występowaniu w mowie dzieci wzdłużenia zastępczego pisze w naszej literaturze P. Smoczyński 1169). Obydwa zjawiska (wzdłużenie zastępcze i pauzę w miejscu opuszczonej spółgłoski) opisał K. Ohnesorg [146 i 145J.

^l) Najdokładniej o zjawiskach tego typu pisze A. N- (Jwozdicw [55.125—130).

¹⁰ W ćw iczeniach logopedycznych poszczególnych dźwięków wyodrębnić można trzy etapy: 1) etap przygotowawczy, 2) etap wywołania prawidłowej artykulacji, 3) etap automatyzacji, tj. wprowadzania nowego dźwięku do wyrazów i zdań.

^II    Obstruclitami nazywa się spółgłoski, które posiadają mniej lub bardziej wyrazistą przegrodę w kanale głosowym. Do grupy tej należą spółgłoski zwarte, zwarto-szczelinowe (afrykaty)

1    szczelinowe. W tej sprawie por. Cii. F. 11 ocket t [64.117—9 J. Podział spółgłosek na obstruenty i sonoranty jest z wielu względów przydatny w opisie zaburzeń wymowy.

¹² Taką leż interpretację znajdujemy u N. S. Trubicckicgo [185,45—6).

¹³    Zob. Winncn L., Winnen W. .(196, 1S2— :>). Przytoczone wypowiedzi dzieci zostały przez autorów zanotowane w trakcie zabawy dzieci w domino obrazkowe.

¹⁴    Przez cpcnlczę należy rozumieć tu wprowadzenie do wyrazu fonemów bądź sylab, których nie ma w tych wyrazach w języku otoczenia.

¹⁵    Strukiuralizację grup spółgłoskowych omawiam w artykule (94. i24~8J.

¹⁶    Jeszcze większe trudności opanowania rcpartycji nowych głosek w przypadkach substytucji występują w wyrazach zawierających zarówno substytut, jak i dźwięk substyiuowany, np. przy wymowie S w postaci s w wyrazach szosu, szałas, suszyć, listonosz, a przy reedukacji r, które wcześniej było zastępowane przez /, w wyrazach typu: kolor, latarka, góral, parasol, telewizor, kaloryfer itp. W tych też wyrazach u ludzi dorosłych pojawiają się często przejęzyczenia.

¹⁷    W związku z tym zagadnieniem por. też (K*8|.

^1; O procesie generalizacji w mowie d/ieci wspomina M. Zarębina (2031.

¹⁹ Wymienione tu stosunki między fonemem substy litowanym i fonemem substytuującym odpowiadają poszczególnym rodzajom dystrybucji, a mianowicie: wypadek 1. i 2. — dystrybucji inkluzywnej, wypadek 3. — dystrybucji krzyżującej się. wypadek — dystrybucji identycznej, wypadek 5. -- dystrybucji komplementarnej (por. np. Słownik terminologii językoznawczej |53). hasło tlysirybiuja na s. 144—.*»).

^{: 1} Terminem mona bezdźwięczna określa się w polskiej literaturze logopedycznej zaburzenia wymowy odnoszące się do fonologicznej dystynkcji dźwięczna: bezdźwięczna.

^;| Na zjawisko to w naszej literaturze logopedycznej po raz. pierwszy zwrócił uwagę 1.. Kaczmarek jł>2,662—70).

" W języku ogólnym, jak wiadomo, grupy spółgłoskowe złożone z samych obslruenlów są jednorodne pod względem dźwięczności, tylko dżwięcz.ne lub tylko bezdźwięczne.

Przekształceń należy także oczekiwać w grupach złożonych ze zwartych !< g i afrykat, np. kć- {kciuk), gy (gdzie) itp. Nie zostały one jednak przebadane.    .