skanuj0167

324 Fleksja

star siarę siaro, starem starą, siarze. Dlatego niezlożoną odmianę przymiotników nazywa się niekiedy rzeczownikową. Ponieważ niczlożonej formy przymiotnika innego, niż dzierżawczy, można było ostatecznie użyć tylko w orzeczniku, przeto zachowane przykłady występują przede wszystkim w formie M. Spośród nich wybierzemy tylko takie przykłady, których końcówka wskazuje niewątpliwie na formę niezlożoną, a więc M 1. p. r. m., 1. p. r. n. twardoteinatowych, 1. mn. r. ż. twardotematowych. W innych bowiem wypadkach końcówki formy niczlożonej i złożonej były bardzo zbliżone i przeciwstawiały się sobie zrazu krótkością i długością, później jasnością i pochyleniom. Tak było w M 1. p. r. ż. i M 1. mu. r. n., gdzie forma niezlożoną miała jako końcówkę -a krótkie, jasne, forma złożona -a długie, później d pochylone. Tak było w M 1. p. r. u. miękkotema-towyeh i w M, B, W 1. mn. r. ż. miękkotematowych, gdzie forma niezło-żona końozyła się na -e, złożona na -e -e. Ale właśnie ani różnicy ilo-czasu, ani jasności i pochylenia rękopisy wcale nie oznaczają, a druki oznaczają niekiedy tylko i nieściśle.

Zupełnie poprawnie wyróżnia formy niezłożone na przykład druk Łazarza: Twym rozumem lak miernie ziemia usadzona, że na wieki nie będzie nigdy poruszona... Pełni jest wszytka ziemia twej szczodrobliwości — gdzie a oznacza a jasne. Oto kilka przytoczeń z drukowanego u Wietora w r. 1542 Sądu Parysa, gdzie również literą a oznaczono o jasne, literą a — pochylone; trafnie napisano: pożywaj wesela, pókiś młoda', ja baba stara, ale miedzy młodzieńcy jara — bo w pierwszym przykładzie młoda jest orzecznikiem w formie niezłożonej, w drugim przydawką w formie złożonej; ale zanikającego ppczucia pierwotnej różnicy dowodzi, żc raz czytamy: przymiż odemnie jabłko, Wenus młoda, a kiedy indziej mila pani Wenus, bo w obu wypadkach jest tu przydawka w formie złożonej; podobnie bałamutne jest oznaczenie a w zdaniu: jestem ci bdrzo godna, w wieńcu bdrzo cudna, gdzie w obu wypadkach przymiotnik jest orzecznikiem i powinien mieć formę niezlożoną z -a jasnym. W M 1. mn.r. m. była w obu formach ta sama końcówka -i||-y.

Ograniczymy się zatem do podania przykładów pewnych, pominiemy zaś ortograficznie wątpliwe, o których w obrębie średniowiecza, tzn. póki rozróżnianie formy złożonej i niezłożonej w zależności od funkcji syn-taktyc.zucj było żywotne, można z dużym prawdopodobieństwem orzekać, że jako przydawki są formami złożonymi, jako orzeczniki— niezłożonymi.

M 1. p. r. m. bądź przebylek ich pust, gtiiewien będziesz, pamięcien bądź wszem obielam, kto rourien tobie, ty miłościw jeś był jim, chcąc teto kaźni posłuszni być (w. XIV); byłby żyw na wieki, iżem nag, sobiem był szczodr, był star, dług będzie prozen, aby nie był ważeń (w. XV); syn ma być podo-bien matce, srogą szczęściem Sciłlę minie, chociaj mu nikt nie krzyw, póki mloil jest, Merkuriusz stał się posluszen, być rowien jemu może, wdzięczen był, ten nie był pilen (w. XVI). Także imiesłowy przymiotnikowe, np. ten psalm bywa śpiewany ku niczemu obrocon jeśm, będziesz przeklęty się w ziemię nawrócisz; z jejżeśto uczyniony umęczon pod Ponckim Piłatem (w. XIV i XV); błogoslawion chwalon karmion nalezion naznaezon ob-jeżdżon stracon ukrzywdzon Koch.; zastawień przebił (w. XVII).

M 1. p. r. n. przymiotników twardotematowyeh ma końcówkę -o, np. lubo jest Bogu, dziedziezstwo moje światło jest we mnie, sicrcc jich próżno jest, gotowo Herce jego, będzie nawrocono królestwa dawidowo, barzo mi to jest twoje przyście dziwno i mojej personie przeciwno, niepodobno jest; wiedli są ji na jedno miejsce, ktoreż rzeczono jest miesce ścinania; ma być żywo wszystko stworzenie, mało ludzi tego dobrodziejstwa wdzięczno było; wszystko uczynię, jestli podobno będzie (w. XIV—XVI).

M 1. mn. r. ż. przymiotników' twardotematowyeh ina charakterystyczną końcówkę -y, np. owce jich kotny, gospodnowy są ścieżeje (w. XIV i XV).

Przykłady innych niż M przypadków znajdujemy w zakresie przymiotników' dzierżawczych w funkcji przydawki, np.

D: szukające oblicza boga jakubowa, z adamowa boku. od pirworodzonego faraonowa, do pilotową domu, od lica nieprzyjacielowa, od bojaźni nieprzy-jaciolowy, z osoby macierzyny, judaszowy złości;

C: imieniu panown. ku prorokowie zenie;

B: w dom panów, odwiodę rog dawidow, siemię jakoboico, synowo imię, Janowo świadectwo, Irzepietanie Sokołowo, w brodę aaronowę, na śmierć pana Jezusowę, naukę Kalwinowę;

X: uczynił ji matem mniej wszech anjelow;

Mc: na domu dawidowie, w siemieniu abrarnowie, w imieniu gospodnowie,

po śmierci oćcowie;

B 1. mu.: kto mołwić będzie mocy gospodnowy, złamał jeś głowy smo-kawy (w. XIV— XVI).

W funkcji dopełnienia orzekającego: prawicę twoję tako jawnę uczyń, jawny jeś mi uczynił drogi żywota (w. XIV).

Historia niezłożonej formy przymiotnika przedstawia się w zwięzłym ujęciu następująco. Już w najdawniejszej epoce niezłożone formy przymiotników' w przydaw'ce są zjawiskiem raczej rzadkim i wyjątkowym; od XVI w. nie spotykamy ich zupełnie poza przymiotnikami z forman-tem -ow i -in. Panującym rodzajem przymiotnika, który występuje w’ średniowieczu w przydaw^Tce w formie niezłożonej, są przymiotniki dzierżawcze z formantem -ow, pochodne od imion własnych, np. Achabow Batuelow, lub pospolitych, np. apotekarzow faraonoic oćcow. W orzeczniku przybiera przymiotnik w najdawniejszej epoce formę niezlożoną lub złożoną.

Od XVI w. formy niezłożone są rzadkie. Imiesłów przymiotnikowy w orzeczniki! ma do końca XV w. formę niezlożoną; w XVI w. za-