Snap05

Riolngia a filozoficzne problemy biologii.

w fakcie, że lakie pojęcia, jak: całość, system, organizacja, homeostaza, informacja itp. weszły na stałe do słownika biologicznego*. Zastosowanie ogólnej teorii systemów w biologii spowodowało również zmianę dotychczasowych koncepcji populacji, gatunku i wyższych jednostek taksonomicznych. Populacja, gatunek to nie luźne zespoły organizmów, ale zorganizowane całościowo i funkcjonalnie systemy o różnorodnych sprzężeniach, głównie genetycznych i mechanizmach regulacyjno-koordynacyjnych W konsekwencji podejście systemowe okazało się szczególnie płodne przy rozwiązywaniu różnych zagadnień ewolucyjnych, zwłaszcza przy rozpatrywaniu procesu ewolucji na wyższych poziomach organizacji biologicznej, analogicznie do skuteczności badań ewolucji chemicznej i biochemicznej na poziomie molekularnym.

Obydwa kierunki metodologiczne w biologii - redukcjonistyczny i antyredukcjoni-styczny (organizmalizm, kompozycjonizm, integratyzm') zdają się ostatnio zbliżać do siebie jako komplementarne sposoby wyjaśniania zjawisk biologicznych. O tej komplemcntamości świadczy fakt stosowania w odpowiednio zmiennej kolejności obydwu sposobów podejścia w zależności od rodzaju i charakteru badanego aspektu obiektu żywego, i to na każdym z poziomów organizacyjnych Żywej materii

1.2. PRZEDMIOT I ZADANIA NAUK BIOLOGICZNYCH

Od czasów Lamarcka i Treviranusa przez biologię rozumie się naukę o życiu. W miarę rozwoju nowych metod badania oraz podejmowania w szerokim zakresie coraz szczegółowszych zagadnień określenie biologii jako nauki napotykało poważne trudności. Ta ogólna nauka o życiu w miarę postępującej specjalizacji stawała się zespołem badań różnorodnych właściwości ożywionej materii. Ale pojęcie istot żywych jest równie trudno definiowalne, jak samo „Zycie", a według niektórych badaczy (np. N. Pirie) nic dające się w ogóle zdefiniować. Stąd obecnie rezygnuje się z tego typu określania biologii oraz z klasyfikacji nauk biologicznych według przedmiotu materialnego tych nauk (badanych obiektów żywych i skamieniałych). Najczęściej charakteryzuje się konkretną dziedzinę biologii poprzez wskazanie jej przedmiotu, metody i zadań poznawczych, wychodząc z założenia, iż istotne jest to, pod jakim kątem widzenia bada się formy żywe. Według Mayra z czysto opisowej biologii strukturalnej wyodrębniły się dwie różne dziedziny, nazywane przez niego biologią funkcjonalną

Por. Systems thenry and hiology, c<J. by M D. M c $ a r o v i ć, Berlin New York 1968; Na temat bad-in systemowych w biologii por c/. II książki. Problemy metodologii badań systemowy* h, tłum. /. TOS.. Warszawa 1973.

'■ Por. W A. L n g c 1 h a r ii l: Jntegraiizm - pul ul pros logo k sluźno mu w poznani ja wierni ztzni. „Woprosy Fiłosofii". 11 <1970) 103-115; G. <i S i m p s o n: This vicw of life, New York l%4, 109 1-0

A.    Urbanek, dz. cyt., 65 -68; W S. B c c k: The compUzmcntanty argument, physical reJuciumnm and other philusophicol prohlems imphcit irt the new biology, w: Philosophicat j)tohlems in biolog}', etl

B.    li. Smith, New York 1966. 23-54. A. Plamondon: The contemporurym reconciliuUun oj mceham<i^,! and orgamcism, ..Dialcctica'’, 29 (1975) 4, 213-221.

i biologią ewolucyjną⁷. Pierwszy bada procesy i interakcje elementów strukturalnych, od molekuł, komórek, organów do całego organizmu, izolując je i badając metodą eksperymentu tak, jak w fizyce i chemii. Druga, biologia ewolucyjna, zakłada, że każdy organizm jest produktem historii i wszystkie jego własności mogą być wyjaśnione przez, odwołanie się do rozwoju historycznego. O ile np. biologia funkcjonalna bada różne aspekty dekodowania informacji zawartej w kwasic nukleinowym (DNA), o tyle biologia ewolucyjna interesuje się historią programów informacyjnych i prawami rządzącymi zmianami tych programów w kolejnych pokoleniach.

Pomijając ocenę takiego ujęcia, tradycyjnie w głównych trzech dziedzinach biologii (zoologia, botanika, antropologia) można np. wyodrębnić trzy części: systematyczną (klasyfikacja osobników i gatunków), strukturalną (badanie organów pod względem budowy i funkcji), ewolucyjną (badanie organizmów pod względem zmian ewolucyjnych). Do tej ostatniej można zaliczyć ontogenezę, genetykę (molekularną i populacyjną), filogenezę, paleontologię, ctologię. Obecnie poza biologią ewolucyjną i środowiskową najintensywniej zdaje się rozwijać biologia strukturalno-molekularna, wyrosła na styku chemii organicznej, biochemii, biofizyki, genetyki. Powyższe wskazuje na fakt, iZ każda próba podziału nauk biologicznych opierająca się na jakimś jednym kryterium jest zdana na niepowodzenie tak ze względu na ogromną złożoność i zróżnicowanie świata żywego, jak i z powodu stosowania wielorakich metod i strategii badawczych. To m.in. przyczyniło się do powstania różnych dyscyplin pogranicznych, np. biomate-matyki, biometrii, biocybernetyki, bioniki, paleobiochemii, egzobiologii itp. Ze względu na stosowanie w nich metod pozabiologicznych niezwykle trudno jest sprecyzować ich charakter metodologiczny i cpistemologiczny. Niełatwo też u dokładne rozgraniczenie pomiędzy poszczególnymi dziedzinami i działami biologii, bowiem łączy je wieloraki splot powiązań i zależności. Podkreślić można jedynie to, żc współczesna biologia przestała być nauką opisową, stała się w całej polni nauką doświadczalną.

Jak każda inna nauka, biologia nie może poprzestać na gromadzeniu i opisie faktów uzyskanych przez obserwację i eksperyment. Pakty tc o tyle mają wartość naukową,

0    ile są sprawdzone i wytłumaczone. W wyjaśnianiu naukowym istotną rolę odgrywają hipotezy i teorie. Tc ostatnie formułuje się lub wprowadza do biologii wówczas, gdy dostatecznie duZa grupa obiektów, zjawisk i procesów życiowych ujawnia określone prawidłowości, przedstawione (jeśli tylko można - ilościowo) w formie tzw. praw empirycznych. Hipotezę, a tym bardziej teorię uważa się za dobrą w sensie naukowym, gdy pozwala na zrozumienie badanych zjawisk, a więc gdy ujmuje w sposób jednolity

1    usystematyzowany badane zjawiska i prawidłowości empiryczne, poddaje je weryfikacji czy falsylikacji oraz jeżeli spełnia funkcję eksphkacyjną i prognostyczną. Mówimy więc. że teoria za pomocą pewnych praw i zasad wyjaśnia rządzące zjawiskami biologicznymi prawidłowości i pozwala na przewidywanie nowych prawidłowości.

W obliczu postępującej nieustannie dyfercncjacji i wyodrębniania się nowych dyscyplin biologicznych istnieje potrzeba syntetycznego i całościowego ujęcia wiedzy

' E. M a y r: Towan! o new philosophy of bfotogy Obscroatiom of an cuo/utionist. Cambridge London 1988.25 20.

291