str$ 25

natury i kultury, a także egzystencja każdego człowieka jako istoty biospołecznej.

Za wolny od history cznego kontekstu można uznać taki sposób rozumienia kultury przedmiotowej, według którego jest to

osół uznawanych wartości, utrwalonych zachowań i ich rezultatów dotyczących otoczenia człowieka.

3. Kultura podmiotowa

Jak juz wiadomo, człowiek może by ć niezadowolony nie tylko ze swego otoczenia, ale także z samego siebie Dzięki temu powstała kultura podmiotowa Jeżeli motywem i rezultatem aktywności w sterze kultury przedmiotow ej jest lepsze przy stosow anie otoczenia człowieka do jego potrzeb, to w przypadku kultury rozumianej podmiotowo — lepsze przy stosowanie człowieka do wymogów i niedostatków życia w jego biospo-łecznym otoczeniu

Różnica między kulturą przedmiotową a podmiotową polega też na tym, że ta pierwsza jest wspólna (choć me zawsze jednakowo dostępna) dla wielu ludzi, ta druga zaś — indywidualna dla każdego człowieka

Instytucje oświatowe, publiczne środki komunikacji, zasady ruchu drogowego itp są wspólne dla określonych zbiorow ości, natomiast każdy człowiek ma inny (własny) poziom wiedzy, wrażliwości estetycznej, sprawności, inny zasób wyuczony ch zachowań i uznawany ch wartości Dzięki zdoby czom kultury przedmiotowej człowiek współczesny żyje w zupełnie innym świecie niz człowiek pierwotny. Dzięki kulturze podmiotowej ludzie współcześni różnią się od swoich przodków.

Wszystko to me oznacza, ze omawiane rodzaje kultury' są od siebie niezależne Kultura przedmiotow a (czyli cywilizacja) może rozwijać się wyłącznie dzięki dążeniu ludzi do samorozwoju, czyli kulturze podmiotowej I odwrotnie: niezbędnym podłożem dla rozwoju człowieka jest kultura przedmiotow a. Innymi słowy, im wy ższy jest poziom cywilizacji tym większe są możliwości ludzi w zakresie doskonalenia samych siebie, im większe zaś są możliwości psychofizyczne ludzi, tym szybszy rozwój cywilizacji. W zaproponowanym znaczeniu kult można zatem określić jako:

^ur$ podmiotową

ogół uznawanych wartości, utrwalonych zachowań i ich rezultatów dotyczących człowieka

4. Kultura duchowa

Samodoskonalenie człowieka, jako przejaw aktywności w sferze kultury podmiotowej, może dotyczyć jego właściwości psychicznych lub fizycznych W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tzw. kulturą duchową, uznawaną niekiedy (chyba niesłusznie) za odpowiednik znaczeniowy kultury w całym tego słowa znaczeniu. Najważniejszymi wytworami kultury duchowej są nauka, sztuka, religie, zaś do wartości, w imię których aktywność ta jest podejmowana, można zaliczyć: wiedzę, piękno, wiarę. Oczywiście listę tę można by jeszcze rozszerzyć, choćby

0    takie kategorie, jak: filozofia, prawo, obyczaje, moralność, świadomość potoczna itp., ale, jak się wydaje, pierwsze trzy z nich w jakimś stopniu obejmują swoim zakresem pozostałe.

W szerokim, a zarazem podmiotowym znaczeniu pod pojęciem nauki można rozumieć zarówno tw orzenie wiedzy, jak i jej przyswajanie Inspiracją dla jednego i drugiego jest niezadowolenie z niewiedzy. Gdyby człowiek był zadowolony z wiedzy, jaką otrzymał od Stwórcy lub — jak wolą niektórzy — od Natury', to nie traciłby czasu i energii na jej mozolne zdobywanie lub pomnażanie. Ponieważ stopień tego niezadowolenia i możliwości poznawcze poszczególnych ludzi są różne, poziom kultury' umysłowej każdego człowieka jest inny.

Źródłem wiedzy człowieka o świecie i sobie samym jest me tylko nauka, ale i sztuka. Wspólną cechą twórczości naukowej i artystycznej jest odkrywanie rzeczy', zjawisk lub idei, które dotąd nie zostały odkryte. Jeżeli rolą nauki jest odkrywanie i udostępnianie prawdy o tym, co ogólne

1    powtarzalne, to — w przypadku sztuki — praw dy o tym, co jednostkowe i niepowtarzalne.

25