WSP J POLM18

Jerzy Bartmimki_f Styl potoczny

122

z tym większej obrazowości, metaforyczności, a także na ogromnym bogactwie dubletów', tj. równoznacznych wyrażeń służących nie tyle nazywaniu rzeczy, ile ekspresji i zabawie językowej. Na przykład gkrwa ma w' potocznej, kolokwialnej polszczyźnie około 120 synonimów: arbuz, bania, haska, cekaem, czajnik, czambuł, czapa, czerep, grzywka, kafel, kalafior, kapituła, kapusta, kiepeła, krówka, lampa, leb, łepetyna, makówka, micha, mózgownica, sufit, śmietniczka, pala, żarówka itp. (Lubas, 1978, s. 147). Przeważają pełne obrazowości, żartobliwe metafory.

Bliższa analiza rejestru emocjonalnego wykazała, że nie dubluje on bynajmniej całego słownika neutralnego, podstawowego, lecz tylko jego wybraną, stosunkow'0 niewielka część, dotyczącą człowieka, jego zachowań fizycznych, psychicznych i społecznych, cech umysłu, stosunków międzyludzkich. Są tu też wyrażenia ogólnie określające zdarzenia dobre lub złe (frajda, zadyma, buc-pa, klops, normalka). Siatka nominatywna tego słownictwa jest jednak „zaskakująco defektywna” (Buttler, 197Sa), brak w niej np. wyrazów dotyczących aktywności artystycznej, zawodowej i społecznej, brak też swoistych nazw poszczególnych posiłków' (poza słowem kolaja), praw-ie brak wykładników słownych miary (jest tylko kawalątko i kupa), nie ma (albo prawdę nie ma) własnych jednostek nazywających rośliny i zwierzęta, precyzujących położenie w przestrzeni, relacje czasowe, właściwości fizyczne przedmiotów', militaria, realia zwdązane z rolnictu'em (Buttler, 1978a, s. 44-45).

Istotne jest to, że najważniejsze cechy rejestru zarówno neutralnego, jak emocjonalno-kolokwdalnego są dla nich obu wspólne: wiążą się ze sferą codzienności, odnoszą się wyrost do człowieka i jego otoczenia w^r warunkach dość elementarnego bytowania. Oba rejestry' cechuje antropocentry^rzm i konkretność.

Drugie zróżnicowanie stylu potocznego: rejestry swobodny i staranny

Znany ze szkoły problem odpowiadania „pełnym zdaniem” dobrze pokazuje, na czym polega drugie istotne zróżnicowanie środków- stylu potocznego, powodowane przez sytuację, a obejmujące składnię, fonetykę, słownictwo wypowiedzi (ustnych, ale w- dużym stopniu też pisanych). Gdzie spotkałeś Piotra? Na Świętokrzyskiej. Odpowiedź eliptyczna jest normą w swobodnej konwersacji. Gdzie urodził się Mickiewicz? Mickiewicz urodził się w Zaosiu koło Nowogródka. Odpowiedź „pełnym zdaniem” jest wyznacznikiem staranności założonej przez wzór zachowania się w sytuacji szkolnej, jest też ostentacyjną oznaką deklarowanego szacunku dla rozmówcy'. Wzory' polszczyzny starannej stanowią