WSP J POLN240

Mechanizmy spójności tekstu 303

w odbiorze. Ich interpretacja może się rozmijać z zamiarami nadawcy komunikatu, gdyż te same zdania mogą wchodzić w różne relacje, np. Wyszła. Poczuła się lepiej może znaczyć tyle co: Wyszła, ponieważ poczuła się lepiej lub Wyszła i wtedy poczuła się lepiej. Istnienie lub brak wykładników spójności logicznej stanowi istotną właściwość stylistyczną tekstu.

Jednym z najważniejszych sposobów przejawiania się spójności linearnej jest tzw. tematyzacja. Jak już mówiliśmy, zdanie użyte w wypowiedzi podlega aktualnemu rozczłonkowaniu na temat i remat. W tekście spójnym tematy kolejnych zdań cechuje to, że powtarzają one część informacji przekazanej już w zdaniach poprzednich. Może to być informacja zawarta w temacie lub remacie, w całym zdaniu, a nawet w ciągu zdań. Powtórzeniu może podlegać element bezpośrednio przyległ)-, np. gdy temat zdania powtarza informację zawartą w remacie zdania poprzedniego. Możliwa jest też powtarzalność na odległość (por. Frantisek Daneś, w: Mayenowa, 1974, red.; Szumska, 1996).

Dzięki tym powtórzeniom informacji powstają w tekście spójnym mniej lub bardziej powikłane łańcuchy zazębień. Treść nowo komunikowana staje się w dalszym ciągu punktem wyjścia dla kolejnej porcji informacji: novum za-rnienia się w datum. Tekst spójny wykazuje zatem pewien konieczny naddatek informacji, a więc pewien stopień redundancji. Owa redundancja nie jest jednak komunikacyjnie jałowa. Służy budowaniu spójnej wypowiedzi.

Powtarzalność informacji w tekście może się przejawiać w sposób łatwo dostrzegalny lub utajony. Kolejny temat może dosłownie powtarzać element wprowadzony w zdaniach poprzednich, np. Piotr znalazł zatkanego psa. Pies był bardzo wychudzony. Może być powtórzeniem części jego znaczenia, a więc stanowić derywat semantyczny, np. W pokoju stała choinka. Drzewko sięgało do sufitu. Powtórzenie może być też mniej naoczne, uwikłane w relacje przedmiotowe i dające się uzasadnić na podstawie wiedzy o święcie, np. Janek czyta „Cyberiadę” Lema. Fantastyka tego typu bardzo mu odpowiada; Kasia złamała nogę. Gips założono jej w pogotowiu. W pierwszej parze przytoczonych zdań temat „fantastyka tego typu” daje się powiązać z poprzedzającym kontekstem tylko wówczas, gdy wiadomo, że Cyberiada Stanisława Lema stanowi cykl opowiadań fantastycznych. W drugiej parze temat „gips” powiązany jest z poprzednim zdaniem relacją przyczynową: złamana noga powinna być złożona i powinien być na niej założony gips. Jak widać, spójność zdeterminowana relacjami przedmiotowymi wymaga określonej wiedzy i może być odtworzona jedynie przez takiego odbiorcę, który jest dostatecznie zorientowany w sprawach omawianych w tekście. Ten typ spójności spełnia się przy udziale czynników pragmatycznych.

Różne rodzaje nawiązań tematycznych - z tematyzacją poprzedzającego rematu lub tematu, całego zdania lub ciągu zdań; z tematyzacją styczną albo na odległość; z tematyzacją motywowaną relacjami semantycznymi lub