Untitled 10

wykazało, że świadomość fonemów jest konieczna dla osiągnięcia sukcesu w' nauce czytania i pisania i rozwija się w toku opanowywania tych umiejętności (Goswami, Bryant, 1990).

Bradley i Bryant (1983) przeprowadzili czteroletnie badania podłużne 368 dzieci, u których sprawdzano poziom świadomości fonologicznej oraz umiejętności czytania i pisania przed rozpoczęciem, w trakcie i na koniec badań. Badania te potwierdziły wcześniejsze ustalenia, że dzieci o niskim poziomie świadomości fonologicznej nie radziły sobie tak dobrze w nauce czytania i pisania, jak dzieci o dobrym i bardzo dobrym poziomie. Objęte tymi badaniami dzieci o niskim poziomie świadomości fonologicznej poddano treningowi, który obejmował 40 sesji i trwał dwa lata. Jedna grupa dzieci poddanych treningowi uczyła się dobierać obrazki przedmiotów, których nazwy zaczynały się tą samą głoską (np. las, lot), kończyły się tą samą głoską (np. pas, lis) lub miały taką samą głoskę środkową (np. bok, sok). Materiałem treningu były tylko dźwięki mowy, nie pokazywano dzieciom żadnych liter ani wyrazów. Natomiast druga grupa, poddana temu samemu treningowi, korzystała ponadto z plastikowych liter, służących do oznaczania dźwięków mowy. Wyniki okazały się istotne dla postępów w nauce czytania i pisania tylko w grupie drugiej, która była także uczona konstruowania wyrazów z liter i kojarzenia ich z dźwiękami mowy, tworzącymi odpowiadające tym wyrazom słowa. Starając się później wyjaśnić znaczenie wykorzystania liter w połączeniu z treningiem świadomości fonologicznej, Bradley (1988) stwierdziła, że trening świadomości fonologicznej połączony z treningiem skojarzeń głoska litera był bardziej efektywny niż trening świadomości fonologicznej bez wykorzystania liter oraz trening konstruowania wyrazów z liter bez treningu świadomości fonologicznej. Jednak zarówno trening w tworzeniu skojarzeń głoska - litera, jak i połączenie tego treningu z treningiem świadomości fonologicznej wpływało korzystnie na postępy w nauce czytania i pisania.

Świadomość fonemowa a trudności w nauce czytania i pisania

W wielu badaniach wskazano, że dzieci o niskim poziomie umiejętności czytania i pisania mają również niski poziom świadomości fonemów. Stanovich (1986) stwierdził, że zarówno dzieci z dysleksją, jak też napotykające trudności w nauce czytania i pisania z różnych innych powodów (garden variety poor readers) o poziomie rozwoju intelektualnego niższym od normy ujawniają zaburzenia świadomości fonologicznej. U dzieci dyslektycznych zaburzenia te mają jednak zwykle charakter wertykalny — są głębokie i o wąskim zakresie. Natomiast u dzieci doświadczających niepowodzeń w nauce czytania z innych powodów zaburzenia mają przeważnie charakter horyzontalny są tak głębokie w zakresie świadomości fonologicznej, jak w zakresie rozumowania na materiale werbalnym i innych zdolności stanowią wyraz ogólnego obniżenia poziomu rozwoju (Maurer, 1997). Hurford, Schauf, Buncc. Blaich i Moor (1994) starali się określić, czy dzieci z ryzyka niepowodzeń szkolnych mogą być rozpoznane przed rozpoczęciem nauki szkolnej. Prowadzili badania podłużne przez dwa lata, z wykorzystaniem pomiaru czytania, inteligencji i umiejętności przetwarzania fonolo-gieznego. Na podstawie wyników badań inteligencji i świadomości fonemowej w przedszkolu prawidłowo określono postępy w nauce wszystkich dzieci z wyjątkiem trzech w' 171-oso-bowej grupie. Zgodnie z danymi z badań innych autorów, wyniki te wykazały, że sam pomiar inteligencji nic stanowi wystarczającej podstawy różnicowania dzieci dobrze i słabo czytających.

Juel, Griffith i Gough (1986) przeprowadzili badania podłużne, które trwały 4 lata. Jak wykazała Jucl (1988), wszystkie dzieci rozpoczynające naukę czytania, które napotkały trudności w opanowaniu tej umiejętności, charakteryzowały się niskim poziomem świadomości fonemów w czasie rozpoczynania nauki szkolnej. Dzieci, które miały niepowodzenia w' nauce czytania pod koniec klasy IV, nic osiągnęły jeszcze umiejętności dekodowania wyrazów na poziomie, jaki dzieci dobrze czytające osiągnęły już pod koniec klasy II. W badaniach tych stwierdzono, że dzieci nie potrafią skorzystać z treningu tworzenia skojarzeń głoska - litera przed osiągnięciem odpowiedniego poziomu świadomości fonemowej. Można leż przypuszczać, że niski poziom świadomości fonemowej warunkuje niższy poziom opanowania umiejętności dekodowania wyrazów, co utrudnia czytanie tekstów. U dzieci słabo czytających powstaje efekt błędnego koła, powodujący znacznie słabszy poziom czytania tekstów w porównaniu z dziećmi dobrze czytającymi.

Jeśli zależność między poziomem świadomości fonemowej a postępami w nauce czytania jest

13