Untitled 16

tegiami, które grożą błytlcm inteleklualizacji. Żadnej z tych szkół nie udało się w pełni scharakteryzować dekodowania w ramach przyjętego paradygmatu. Wydaje się, że dopiero połączenie tych dwu perspektyw teoretycznych pozwala prawidłowo zrozumieć rolę automatyzacji i świadomej kontroli w przebiegu dekodowania.

Większość dzieci mówi poprawnie swoim językiem macierzystym, ale nie potrafi podać zasad gramatycznych. Uczą się używ ania języka dzięki poprawianiu przez rodziców popełnianych błędów i przykładom, ale często nauka ta nie jest wspomagana żadnymi informacjami teoretycznymi. Podobna sytuacja panuje, jak się wydaje, jeśli chodzi o stosunek czytelników do zasad fonologicznych. Czy zatem niektóre programy treningu fonologicz-nego nie są zbyt teoretyczne i intelektualistyczne lub zbyt praktyczne?

Głównym problemem w dekodowaniu i czytaniu zdaje się w ięc osiągnięcie elastycznej zależności między znanym i nieznanym. Wyrazy mogą być usytuowane na kontinuum od bardzo dobrze znanych do zupełnie nieznanych:

znane -......................nieznane

Behawioryści są szczególnie skoncentrowani na znanych: przez wyćwiczenie pamięciowe starają się zapoznać uczniów z tak wielką liczbą wyrazów, jak to możliwe. Tw'orzą skojarzenia, doprowadzając do uogólnień i transferu (Skinner, 1957). Psychologowie poznawczy z kolei są zbyt skoncentrowani na nieświadomości: wykorzystując próby słów sztucznych, wykazują, że uczenie się serii skojarzeń jest niewystarczające. Mówią o świadomości, zasadach i strategiach, których istnienie pozwoliłoby uczniom poradzić sobie z nieznanym wyrazem bez uprzedniego poznania go (Pylyshyn, 1984). Cechą charakterystyczną umiejętności jest to, że może funkcjonować w obrębie całego spektrum od wyrazów znanych do nieznanych. Takim ujęciem najbardziej jest zainteresowany konekcjonizm, który zdaje się łączyć perspektywę psychologii poznawczej i behawioryzmu. Konekcjonizm próbuje np. uniknąć pewnych problemów, akcentując raczej ograniczenia niż sztywne zasady, wskazując, że celem jest wyjaśnienie zarówno wyjątków, jak i prawidłowości. Podłoże fizjologiczne zachowuń elastycznych wyjaśniane jest jako zmiana znaczeń i stopnia aktywności połączeń nerwowych (Rumelhart, McClelland, 1986).

Innym, związanym z tym problemem w czytaniu i dekodowaniu jest zdolność spostrzegania podobieństwa i braku podobieństwa, tj. zdolność uogólniania i różnicowania. Niektórzy czytelnicy przypisują zbyt wielką wagę podobieństwom i nieprecyzyjnie różnicują, podczas gdy inni spostrzegają jedynie różnice między wyrazami i nie uogólniają w odpowiednim zakresie. Skinner (1957) poradził sobie z tym na gruncie behawioryzmu, rezygnując ze świadomości i koncentrując się na w'ykonaniu i automatyzacji. Rozumowanie przez analogię reprezentuje przeciwstawne podejście, które zdaje się łączyć świadomość i automatyzację (Goswumi. 1992). Goswami i Bryant (1990) wykazali, że ry mowanie jest szczególnie skutecznym sposobem wykorzystania rozumowania przez analogię w kształtowaniu umiejętności czytania. Ta typowa umiejętność może być zautomatyzowana tylko w pewnym stopniu, obejmuje bowiem także kontrolę poznawczą i świadome uczestnictwu.

wnioskowanie przez analogię podobieństwa -.......-.........różnice

Uczenie się umiejętności dekodowania

Często uważa się, że jedynym sposobem nabycia sprawności w czytaniu jest po prostu czytanie dużej liczby tekstów. Oczywiście konieczne jest, aby czytanie nie było jedynie mechanicznym powtarzaniem znanego już materiału. Powinno być ćwiczone zarówno wtedy, gdy czytelnik znajduje znany wyraz, jak też wtedy, gdy znajduje wyraz nieznany. Podczas wykonywania tej czynności czytelnicy mogą sami się kontrolować i poprawiać. Będzie to wzmacniać zarówno nauczanie, jak i ćwiczenie, lecz także ich kombinację, czyli trening:

nauczanie-------trening-------ćwiczenie

świadomość    automatyzacja

Istnieje kilka różnych teorii i wiele wyników badań dotyczących kształtowania umiejętności (Anderson, 1982). Zgodnie z klasyczną, lecz ciągle aktualną teorią Fitts i Posnera (1967), opanowanie umiejętności obejmuje trzy stopnie:

• wczesny stopień poznawczy, na którym uczący się dowiaduje się, na czym powinien się skoncentrować;

19