Untitled 6 2

Oddawany do rąk Czytelników program kształtowania świadomości fonologicznej, który ma za zadanie ułatwić dzieciom uzmysłowienie sobie fonologicznej podzielności słów oraz osiągnięcie umiejętności reprezentowania dźwięków mowy za pomocą liter alfabetu, jest przeznaczony do pracy z dziećmi przedszkolnymi, poczynając od 3—4-lat-ków. „Zabawy z rymami” mogą jednak być również wykorzystywane w pracy ze starszymi dziećmi przedszkolnymi, z pierwszoklasistami, a także z uczniami klas starszych, którzy doznają niepowodzeń w początkowej nauce czytania i pisania. Program ten jest polecany dla nauczycieli przedszkoli oraz klas początkowych, jak również logopedów, pedagogów szkolnych, psychologów, a także rodziców i studentów. Zawiera przykładowy wykaz literatury dziecięcej, który pomoże rodzicom i nauczycielom wprowadzić dzieci w świat dźwięków mowy poprzez organizowanie proponowanych zabaw słownych. Materiał słowny podręcznika nadaje się do wykorzystania z młodszymi dziećmi oraz z dziećmi starszymi o bardzo niskim poziomie świadomości fonologicznej. Sprzyja on koncentrowaniu uwagi dzieci na formie dźwiękowej słów. Ćwiczenia z rymami koncentrują uwagę dzieci na dźwiękach rymujących się słów. Uczą rozpoznawania rymów oraz ich tworzenia. Zabawy z rymami będą pomocne w kształtowaniu i rozwijaniu wrażliwości dzieci na ogólnie ujmowane różnice i podobieństwa fonologiczne w toku interakcji z nauczycielem i grupą dzieci.

„Głoski rozpoczynające i kończące słowa” stanowią zestaw ćwiczeń ułatwiający przejście od umiejętności wyodrębniania cząstek wewnątrz-sylabowych —jakimi, oprócz rymów, są alite-racje — do rozpoznawania fonemów. W opracowanym programie jest to umiejętność docelowa. Ćwiczenia wymagające wyróżniania głosek początkowych w słowach opierają się, podobnie jak zabawy z rymami, na cząstkach wewnątrzsyla-bowych. Natomiast ćwiczenia, w których jest konieczna zdolność do wyróżniania głosek kończących słowa, wprowadzają już w analizę fone-mową, ksztaltow-aną przede wszystkim na podstawie trzeciej części programu: „Głoska a litera”. Część druga, stanowiąca swego rodzaju pomost między świadomością cząstek wewnątrzsyłubowych a świadomością fonemów, zawiera ćwiczenia wymagające oddzielenia głoski początkowej, a potem głoski końcowej od pozostałej części słowa. Ćwiczenia te wymagają również wyszukania w repertuarze znanych dzieciom słów tych, które zaczynają się lub kończą taką samą głoską jak podany zestaw' słów lub pojedyncze słowo wzorcowe. Ćwiczenia te przeznaczone są dla 4 5-lat-ków, ale także dla 6-latków', uczniów klas I oraz uczniów doznających niepowodzeń w początkowej nauce czytania i pisania. Przygotowują one do koncentrowania mvagi na fonemach przez ćwiczenia z aliteracjami i uczą koncentrowania się na tych najmniejszych elementach języka mówionego przez ćwiczenia w wyodrębnianiu głosek kończących słowa.

Kształtowaniu umiejętności podziału słów na głoski oraz łączenia głosek w słowa poświęcona jest trzecia część programu: „Głoska a litera”. Wprowadzenie do analizy i syntezy fonemowej stanowi analiza i synteza sylabowa słów. W części tej dziecko poznaje też sposób zastępowania dźwięków mowy literami. W ćwiczeniach w' tym zakresie wykorzystano tylko wybrane litery alfabetu, gdyż, jak wynika z badań Williams (1980) oraz Bali i Blachman (1981), problem zamiany liter na głoski wystarczy dzieciom jedynie zasygnalizować, aby potrafiły przenieść tę nowo poznaną zasadę na cały materiał literowy alfabetu danego języka. W ćwiczeniach tych uwzględniono też niektóre dwuznaki, aby pokazać, jak działa polski alfabet. W zależności od lego, jak dobrze dzieci poradzą sobie z proponowanymi ćwiczeniami. mogą wykonywać cały ich zestaw, a nawet go powtarzać dla utrwalenia lub wykonywać tylko wybrane ćwiczenia, natomiast inne te, które nie sprawiają im żadnych trudności pomijać.

W ciągu pięciu lat, jakie upłynęły od pierwszego wydania programu, byl on sprawdzany w sposób mniej lub bardziej formalny, w różnych środowiskach, w grupach przedszkolnych i klasach 0 przed wprowadzeniem elementów nauki czytania oraz w' klasach 0 i klasach I, równolegle z programem początkowej nauki czytania, a także jako pomoc w przezwyciężaniu niepowodzeń w nauce czytania i pisania. Za każdym razem okazywał się bardzo skuteczny i interesujący dla dzieci. Wyniki przeprowadzonych analiz statystycznych wskazują na bardzo dużą skuteczność programu jako metody stymulującej, czyli udoskonalającej rozwój, a więc zwiększającej efektywność edukacji, oraz jako metody terapeutycznej, czyli wspomagającej rozwój dzieci, odbiegających z różnych powodów od ich grupy wiekowej w zakresie tempa lub równomierności rozwoju w poszczególnych jego aspektach. Wyniki badań wskazują, że dzieci o wyższym poziomic syntezy i analizy sylabowej, a także dzieci o wyższej umiejętności rozpoznawania rymów przed rozpoczęciem pracy programem kształtowania świadomości fonolo-

9