Untitled 72

Głoski zaczynające i kończące słowa

Spostrzeżenie i zrozumienie tego, że różne słowa zaczynają się taką samą głoską, jest jednym z wczesnych przejawów świadomości fonologicz-nej. Stanowi on dobry prognostyk postępów w początkowej nauce czytania i pisania, jeśli pojawia się spontanicznie w okresie poprzedzającym systematyczną naukę. Umiejętność rozpoznawania głosek początkowych (aliteracji) stanowi swego rodzaju przygotowanie do koncentrowania uwagi na najmniejszych cząstkach języka mówionego — fonemach. Umiejętność wyodrębniania fonemów odgrywa natomiast istotną rolę w kształtowaniu się skojarzeń głoska - litera, leżących u pod-

r

staw alfabetycznej strategii czytania. Ćwiczenia w wyodrębnianiu głosek zaczynających i kończących słowa mają na celu pomóc dzieciom w uświadomieniu sobie taktu, że język mówiony jest

r

sekwencją fonemów. Ćwiczenia te obejmują: wyodrębnianie głosek zaczynających i kończących słowa, podawanie słów zaczynających się i kończących taką samą głoską oraz zabawy z głoskami zaczynającymi i kończącymi słowa. Typy zadań w każdej części są takie same jak w ćwiczeniach z rymami zamieszczonych w części pierwszej programu. Zmienia się tylko materiał słowny i obrazkowy.

W ćwiczeniach ukierunkowanych na wyodrębnianie głosek zaczynających słowa zadaniem dzieci jest ocenianie, czy słowa, będące nazwami przedstawionych na obrazkach przedmiotów i osób, zaczynają się taką samą głoską, czy nie. To zadanie, ćwiczone z wykorzystaniem aliteracji, jest następnie wykonywane na fonemach, gdy polecamy dzieciom, aby orzekały, czy podane słowa kończą się taką samą głoską. Aby zadania były atrakcyjne dla dzieci, wykorzystujemy — podobnie jak w ćwiczeniach z rymami — różne formy aktywności pozawerbalnej: obrysowywanie wybranych obrazków, ich przekreślanie, zaznaczanie kropką

r

lub znakiem x oraz kolorowanie. Ćwiczenia w podawaniu słów zaczynających się, a następnie kończących się taką samą głoską wymagają większej aktywności intelektualnej dzieci. Oczekujemy bowiem, że ze znanego sobie zasobu słów wybiorą te, które się zaczynają, a potem kończą taką samą głoską jak słowo wzorcowe, stanowiące w początkowych ćwiczeniach nazwę podanego obrazka. Po seriach zadań z obrazkami przechodzimy w obu częściach ćwiczeń do samego tylko materiału słownego. Zabawy z głoskami zaczynającymi, a potem kończącymi słowa dostarczają dalszych okazji do wymawiania i wyszukiwania słów o takich samych głoskach początkowych, potem — końcowych. Materiał językowy do ćwiczeń dobrano w taki sposób, aby ułatwić dzieciom wysłuchiwanie i porównywanie aliteracji oraz głosek końcowych. Zadania ułożono według wzrastającego stopnia trudności.

Łatwość wyodrębniania początkowych, a potem końcowych głosek w słowach zależy przede wszystkim od rodzaju sylab, z których mają być one wyodrębnione. Rozbicie sylaby zamkniętej lub słabej, np.: „as”, „ul”, „on”, jest łatwiejsze niż rozbicie sylaby otwartej, np.: „la”, „to”, „ma”. Najłatwiej jest wyodrębnić samogłoskę na początku słowa, ponieważ w tej pozycji stanowi ona zazwyczaj samodzielną sylabę. Spółgłoskę prościej jest zaś wyodrębnić na końcu słowa. W proponowanych ćwiczeniach wyróżnianie głosek początkowych w słowach zaczyna się od samogłosek, natomiast wyróżnianie głosek końcowych zaczyna się od spółgłosek. Porównywane głoski różnią się początkowo wieloma cechami artyku-lacyjnymi (miejscem i sposobem artykulacji), np.: „soki”-„lody”, „motor” - „kilof”. W dalszej kolejności wprowadzono słowa zaczynające się, a potem kończące głoskami różniącymi się jedną

79