Zdjęcie1896

80 WIKTOR WEINTHAUB

aspekt tego stosunku, który ma, Jak się zdaje, podstawowe znaczeni* «a, właściwego odczytania dramatuj^

Wiadomo,. Słowacki nawiązywał w Balladynie nade .wszystko do Ma),. beta, Króla Leara i Snu nocy letniej. Nawiązywał wlęcjdo trzech j śród najpopularniejszych, najwyżej cenionych dramatów Szelupi,, W każdym zaś z nich — do kulminacyjnych i wyposażonych, w nie silny ładunek poetycki scen i sytuacji, takich, które nie tylko w mi. j sgęj świadomości od razu kojarzą się z teatrem Szekspira, ale I potocz, nie uchodzą za szczytowe osiągnięcia tego teatru. Tok więc scena ycitr z IV aktu Balladytty ma swój odpowiednik w scenie 4 aktu iłl Mtiith]m, W obydwu tych loenach zbiorowych obserwujemy grę kontrastu między I sztuczną wesołością gospodarzy a polną grozy atmosferą, Makbetowi po. j jowin się duch Sauku, nie widziany przez nikogo spomiędzy wapólbls> <’ lUdnlków, lialludynle — nn tych samych prawach duch Aliny *. dzbankiem malin, I tu, i tum jest mimo woli wywołany przez nop. riarza*zbrodnlarzai duch Hanka pojawia atę Makbetowi w momimif. kiedy wyroś# on śa!, śe Danka nie ma wśród biesiadników; iiiilladynit. kiedy, rlicąc uezynló zadość Życzeniu Grabcu, wola: „Mullnl dujcie im-I llnl" (IV, w, Holi), i lu, 1 lam zbrodniarz reaguje gwałtownie, u ti ntk. cjn jego kładzie kres uczcie, I tu, 1 toin goście proszeni są o opuiKuna niiII przez wspólnika zbrodniarza, który nic stracił panowania mul «voi.| ml nerwami, Przy wszystkich więc różnicach, o których niżej, unnlo-j ulema aura emocjonalna tych dwóch acen Joat tak wyraźna, u \vapólae| elementy strukturalne tak liczne, że Jeśli tylko czytelnik dysponują pewnym minimum kultury literackiej, analogie narzucają się Jego Śwlt-j domoścL

Podobnie swoistą repliką pierwszych dwóch scen aktu II Afaltłult Jwl oztalnia scena aktu IV Balladyny. Porównanie narzuca już uwidn czytelnika Identyczność sytuacji: Balladyna zabija nocą śpiącego w jej zamku Grabca, żeby zdobyć po nim koronę, tak Jak Makbet mordgfei swego śpiącego królewskiego gościa, aby po nim na tron wstąpić. W obu | wypadkach morderstwo odbywa się poza sceną. W obu rzecz doleje I nocą między dwojgiem wspólników zbrodni. Tak w angielskim jak | i w polskim dramacie zbrodniczy plon wykonany zostaje nie od mu,

I tu, i tam część jego bierze na siebie drugi, twardszej natury wspólnik zbrodni. Znowu więc — sceny — o uderzających analogiach l w nastroju, 1 w licznych elementach treści.' . Te zbieżności sytuacyjne podkreślają oczywiste analogie między tytułową bohaterką dramatu Słowackiego a Lody Makbet.'Obie są kobietami o diabolicznej ambicji i obie poprzez zbrodnie dążą do władzy królewskiej.

Wyraźne I równie nieuniknione śą też konfrontacje z Królem Larem. Pierwsza taka konfrontacja to scena swatów Kirkora (I, 3). Kiedy 1

jjirkor pyta alę córek Wdowy, czy go kochają, Alina, tak Jak Kordalla, _|jp₀wiada króciutko i powściągliwie. Mówi, źe Kirkor będzie dzielił _t j_tj sercu miłość z matką i siostrą, tak Jak Kordcdia oświadcza ojcu, połowa jej serca będzie należeć do tego, kto weźmie Ją za tonę. Balio-mi zaś, tak włośnie Jak Regan i Ooneril, piętrzy hiperbolę na hiperboli dla wyrażenia siły swej rzekomej miłości.

Najwyraźniej jednak przywodzi na myśl Króla Loara scena spotkali Wdowy z Pustelnikiem (IV, 2). Ten sam tu, co w sławnych ocenach U*«dU Szekspira, akompaniament szalejącej burzy. I tak samo Jak _v Królu Learze wypełniają scenę głośne lamentacje Wdowy. 1 Wdowa,

I i.cur opanowani aą obsesją awojej krzywdy. Lear wpada w obłęd, Wdo> •» Jsat na skraju obłądu. Kiedy Pustelnik zwraca alę do niej słowom i: Skąd, nioju matko?", reaguje tak, Jakby stało przed nią Balladyna:

Matko? Ot na Doga.

Tak nie nazywa), córko niegodtlwsi

Matka? psia matkal (IV, w. 340—348]

[ I znowu stwierdzić trzeba, że wyznaczniki są na tyle churaktery-stycznc*, n zeepót ich na tyle bogaty, oby scena prowokowała konfron-Ktację.

. Drugie skrzydło szcksplryzmu dramatu to wątek Goplany i Grabca. Jego piętno szekspirowskie jest nie mniej wyraźne, jeśli nie jeszcze wyraźniejsze niż w wątkach tragicznych. Słowacki dal tu swoją wersję Itdnego z najcharakterystyczniejazych i najgłośniejszych tworów komicznej muzy Szekspira: .eteryczna królowa elfów zakochana w ru-buznym prostaku. Pornlelizm tym wyraźniejszy, że obejmuje nie tylko oboje protagonistów, ale i postaci poboczne: Chochlik jest repliką Pucka, Skiorkn — pozostałych elfów.^Na wzór szekspirowski elfy te są zindywidualizowane. Tak jak i Puck, Chochlik Jest psotnikiem i po trosze złośliwcem. Szekspirowski Spodek zostaje zamieniony w potwora z oślą głową, po czym ta sama siła magiczna przywraca mu dawną ludzką postać. Fantazja Słowackiego kazała poddać Grabca metamorfozie duto radykalniejszej, ale równie odwracalnej.

Szekspirowskie elfy mają władzę magicznego oddziaływania na losy ludzkie, ale w dysponowaniu tą władzą bynajmniej nie są nieomylne. Przeciwnie, bywają roztargnione, popełniają błędy wywołujące komplikacje w losach ludzkich, a potem muszą błędy te naprawiać. Tę ich omylność Słowacki wyzyskał dramatycznie zupełnie inaczej niż Szekspir, rozbudował ją w swoiście konsekwentną zasadę, ale pomysł takiej omyl-ności, będącej motorem zaskakujących perypetii akcji, przejął ze Snu nocy letni ej. Wzorem też Szekspira kazał postaciom fantastycznym mó-¹ wić krótszym wierszem.