066 fn

C Nawet w przypadku teorii podstawowych, gdy stosuje się je do układów bardziej skomplikowanych, trzeba sięgać do rachunków przybliżonych (tzw. metoda zaburzeń). Wówczas doświadczenie „podpowiada", jakie „poprawki" należy jeszcze uwzględnić i w jakim stopniu.

Warto zwrócić uwagę, że skurrczność strategii zasygnalizowanej w (C) wiąże się z zagadnieniem idealizacji: świat daje się badać metodą kolejnych przybliżeń, czyli w hierarchicznym ciągu poprawek.

Zależności typu (B) są najbardziej zasadnicze. Zwiedzając wielkie współczesne akceleratory, np. CERN pod Genewą, wyraźnie widać, że nie może tu być mowy o ostrym odróżnieniu „danych doświadczalnych” i „teorii”. Nowoczesny akcelerator jest jedną wielką „teoretyczną fabryką". Bez współczesnych teorii fizycznych nie dałoby się jej zaprojektować, ani uruchomić, a gdyby ktoś dał nam taki akcelerator w prezencie i nauczył, jak go należy uruchomić, to i tak bez pomocy teorii nie bylibyśmy w stanie zrozumieć, co oznaczają długie kolumny liczb lub wykresy, otrzymywane na wyjściach komputerów i natychmiast drogą satelitarną przesyłane do wielu uniwersytetów i ośrodków badawczych celem poddania ich dokładnej analizie. Czy rezultaty tej analizy są wynikiem pracy teoretycznej, czy doświadczalnej?

Nie znaczy to bynajmniej, że współczesna fizyka jest nauką „mniej doświadczalną” niż fizyka, jaką badali empiryści logiczni z Koła Wiedeńskiego; znaczy to tylko, że metoda, jaką empiryści logiczni przypisywali fizyce, nic jest autentyczną metodą empiryczną. Siłą nauk empirycznych jest to, że w metodzie, jaką się posługują, elementy teorecyczne są śdślc („nieliniowo") złączone z elementami doświadczalnymi. Właśnie dzięki temu struktura teorii tak często odpowiada strukturze świata.

Przenikanie się teorii i doświadczenia jest nie tylko cechą współczesnej fizyki, ale cechą ludzkiego poznania w ogóle. Nie przeczy to jednak wcale temu, że poznajemy świat drogą doświadczenia. Doświadczenie nie jest wszakże tylko bierną rejestracją bodźców, lecz czymś nierozerwalnie związanym z myśleniem.

BE

FILOZOFICZNE ZAGADNIENIA EWOLUCJI NAUKI

6. Historyczne spojrzenie na nauki

Jak widzieliśmy w poprzednich rozdziałach, nowożytną filozofię nauki cechuje wyraźna tendencja do patrzenia na nauki pod coraz to szerszym kątem. Od XIX wieku aż do Kola Wiedeńskiego kolejne etapy metodologicznej refleksji były wyznaczane przez następujące tematy: fakty naukowe, prawa przyrody, teorie. Mniej więcej od połowy XX stulecia filozofowie nauki coraz częściej zaczęli poddawać analizom metodologicznym i filozoficznym naukę jako całość (podejście holistyczne) i to nie tylko w jej obecnym stanie (podejście synchroniczne), lecz także w jej historycznym rozwoju (podejście diachroniczne).

To odwrócenie się od całkowicie ahistorycznego uprawiania filozofii nauki w okresie dominacji pozytywizmu zostało niewątpliwie spowodowane rewolucją, która dokonała się w historii nauki w pierwszej połowie XX stulecia, ale która dopiero nieco później zaistniała w świadomości metodologów. Badania, m.in. takich historyków nauki, jak Koyrć, Cohen czy Holton, ujawniły, że rzeczywista nauka w swoim dziejowym rozwoju była czymś zasadniczo odmiennym od nauki „rekonstruowanej” przez pozytywistycznych metodologów. Więcej jeszcze, okazało się ponad wszelką wątpliwość - znowu na przekór pozytywistycznym kanonom - że nauki nigdy nie były odizolowane od wpływów ze strony filozofii a nawet teologii. Wpływy te, najczęściej obustronne, zwykle stanowiły jeden z najważniejszych czynników decydujących o obliczu nauki (a także filozofii) danej epoki.

-67-