200920wstep do wesela0020

XL KRAKÓW

kim funkcję ośrodka intelektualnego i artystycznego. W 1900 rok-liczy zaledwie 85 tysięcy mieszkańców, a jest przy tym miastem szczególnie zatłoczonym (17 tysięcy mieszkańców przypada na km gdy np. we Lwowie niecałe 5 tysięcy). Tutaj działa jeden z dwóch uniwersytetów polskich w owym czasie, tu uformowała się (w 1875 r , Akademia Umiejętności, będąca jedyną tego rodzaju i tego rzędu reprezentacją środowiska polskiej nauki, tu wreszcie — jak już o rym była mowa — rozwija swą działalność znakomita Szkoła, a teraz już Akademia Sztuk Pięknych, skupiająca na przełomie stuleci sam wybór najprzedniejszych talentów, a także działalność sw> podjęło artystyczne stowarzyszenie „Sztuka”, zrzeszenie niemałe; wagi i zasług w rozwoju „sztuki nowoczesnej”. Ale Kraków to ponadto miasto zbiorów muzealnych i bibliotek, miasto posiadające około 1900 roku doskonały teatr, ściągający publiczność nie tylko z prowincji galicyjskiej, ale niekiedy i zza bardzo bliskiej granicy. To nade wszystko miasto Wawelu i innych zupełnie wyjątkowej rangi zabytków i pamiątek historii narodowej.

W zamku Jagiellonów mieściły się koszary austriackiej piechoty, wokół miasta zaciśnięty był pierścień fortyfikacji. Ale choć powstałe z myślą o ustawicznym szachowaniu ewentualnych poruszeń wolnościowych Polaków, nie były to już znaki twardego władania i represji zbrojnych, jak np. w czas Wiosny Ludów. Autonomia Galicji w ręku konserwatywnych „stańczyków”, ideologów i reprezen rantów sfer arystokratyczno-ziemiańskich, gwarantując lojalność wobec Wiednia, rozbroiła W pewnym sensie owe szańce austriackiej dominacji zbrojnej. Symbolem widocznym takiej już sytuacji będzie wkrótce zgoda cesarza Franciszka Józefa na „wykupienie” zamku wawelskiego przez społeczeństwo polskie Galicji; wojsko austriackie zejdzie ze wzgórza.

Ale Galicja ma jeszcze sporo innych problemów. Swoboda używania języka polskiego i korzystania z własnego szkolnictwa, swoboda głoszenia haseł narodowych, śpiewania pieśni patriotycznych, nawet tworzenia organizacji o wyraźnym charakterze narodowym, urządzania manifestacji, wśród nich wielkich uroczystych pogrzc

bów — Mickiewicza, Kraszewskiego, Lenartowicza, również, wcześniej, powtórnego pogrzebu odnalezionych szczątków króla Kazimierza Wielkiego — noszenie przy tej okazji tradycyjnych strojów narodowych, szlacheckich i mieszczańskich, a także gromadzenie reprezentacji ludu podkrakowskiego w barwnych kierezjach i krakuskach przy takich okazjach — wszystko to nie wystarczało, by zasłonić rzeczywistość wraz z jej zupełnie autentycznymi niedostatkami i konfliktami.

Tadeusz Żeleński-Boy określił kiedyś Kraków jako wielką głowę osadzoną na anemicznym i wątłym korpusie. Żywy ten ośrodek intelektualny i artystyczny funkcjonował niejako samoczynnie, pracując jak gdyby ponad stan, pozbawiony bezpośrednich transmisji do konkretnej działalności gospodarczej, do układu potrzeb związanych z życiem codziennym, z życiem społecznym i nurtującymi masy ludzkie Galicji niepokojami sócjalnymi. Dopiero co ukazała się była publikacja odsłaniająca rzeczywistą sytuację Galicji — odciętej dawno od całości organizmu polskiego, by pozostać peryferyjną prowincją wielonarodowej monarchii Habsburgów — przenikliwa rzecz Stanisława Szczepanowskiego Nędza Galicji to cyfrach (1888), a w roku Wesela ■— Ciemnota Galicji (1901) Stefana Zaleskiego (pod pseudonimem Swiatlomira). Rzeczowniki, użyte w tytułach przez wymienionych autorów, będą na długo jeszcze najtrafniej określać stan rzeczy na tym południu Polski: nędza i ciemnota.

Wcześniejsza Teka Stańczyka 7. roku urodzenia Wyspiańskiego wykreśliła zaś zasadniczy kierunek myślenia i działania tych sfer, które objęły właściwe władanie wewnątrz galicyjskiego organizmu: konserwatywnych ideologów i reprezentantów bezpośrednich wielkiej własności ziemskiej, przeważnie w rękach rodów arystokratycznych i zamożnego ziemiaństwa. Wrogie ruchom rzeczywiście wolnościowym, tak w sensie narodowym, jak socjalnym, były zainteresowane w zachowaniu status quo, ograniczonego ramami „krajowej” autonomii, dającej im możność sprawowania funkcji administracyjnych na najwyższych szczeblach hierarchicznych w prowincji