27

168 Kondycja ludzka

Solidność wytworzonych rzeczy nie jest rezultatem przyjemności i lub wyczerpania przy zarabianiu „w pocie czoła” na chleb, lecz i owej mocy. Nie jest też po prostu pożyczona czy wydobyta od j przyrody jako dar płynący z jej wiecznej obecności, chociaż byłaby niemożliwa bez materiału wydartego naturze. Jest już tworem ludzkich rąk.    }■

Rzeczywistej pracy wytwarzania przyświeca pewien wzór, | zgodnie z którym budowany jest przedmiot. Model ów może być : wyobrażeniem widzianym okiem umysłu lub projektem, w którym i wyobrażenie dzięki wytwarzaniu stało się już pewną dotykalną i materializacją W obu przypadkach to, co przewodzi pracy wytwarzania, jest na zewnątrz 'wytwarzającego i poprzedza rzeczywisty proces wytwórczy w taki sam sposób, w jaki pilne ; potrzeby procesu życiowego wewnątrz pracującego poprzedzają rzeczywisty proces pracy. (Opis ten jawnie stoi w sprzeczności z odkryciami współczesnej psychologii, która nieomal j ednogłośnie powiada nam, że wyobrażenia umysłu są tak bezpiecznie j umiej scowione w naszych głowach, j ak męczarnie głodu w naszych § brzuchach. Ta subiektywizacja współczesnej nauki, będąca jedynie odbiciem jeszcze bardziej radykalnej subiektywizacji współczesnego świata, jest w tym wypadku usprawiedliwiona faktem, że rzeczywiście we współczesnym świecie praca po większej części wykonywana jest na sposób pracy w sensie właściwym, tak że _: robotnik, gdyby nawet chciał, nie mógłby „pracować bardziej dla a swego dzieła niż dla siebie”¹ i często jest on tylko środkiem w procesie produkcji przedmiotów, o których ostatecznym kształcie nie ma najmniejszego pojęcia². Okoliczności te, mimo iż mają

wielką wagę historyczną, są nieistotne w opisie fundamentalnych artykulacji vita activa.) Na uwagę zasługuje natomiast prawdziwa przepaść, oddzielająca wszelkie doznania cielesne, przyjemność czy ból, pragnienia czy zaspokojenie — które są tak „prywatne”, że nie mogą nawet zostać adekwatnie wyrażone, a tym bardziej nie mogą mieć swojej reprezentacji w zewnętrznym świecie, są zatem całkowicie niezdolne do podlegania urzeczowieniu — od wyobrażeń umysłowych, które tak łatwo i naturalnie ulegają reifikacji, że ani nie pojmujemy, jak można robić łóżko, nie mając przedtem jakiegoś wyobrażenia, jakiejś „idei” łóżka, którą widziałoby nasze wewnętrzne oko, ani nie możemy wyobrazić sobie łóżka bez uciekania się do jakiegoś doświadczenia wzrokowego realnej rzeczy.

Dla roli, jaką przyszło odegrać wytwarzaniu [fabrication] w hierarchii vita activa, wielkie znaczenie miało to, że wyobrażenie lub wzór, którego kształt przewodzi procesowi wytwórczemu, nie tylko poprzedza ów proces, ale nie znika wraz z ukończeniem produktu, przetrwa w stanie nienaruszonym, jak gdyby było obecne po to, by poddawać się nieskończonej kontynuacji wytwarzania. To potencjalne zwielokrotnienie, nieodłącznie zawarte w wytwarzaniu, różni się zasadniczo od powtarzania będącego znamieniem pracy. Powtarzanie ulega naciskowi biologicznego cyklu i jest mu podporządkowane; potrzeby i pragnienia ludzkiego ciała przychodzą i odchodzą, i choć pojawiają się wciąż w regularnych odstępach, nigdy nie utrzymują się przez dłuższy czas. Zwielokrotnienie, w odróżnieniu od zwykłego powtórzenia, pomnaża coś, co już posiada względną stabilność, względnie trwałe istnienie w świecie. Ta cecha trwałości wzoru czy wyobrażenia, to, że jest ono przed rozpoczęciem wytwarzania i pozostaje po jego zakończeniu, że trwa dłużej niż wszystkie możliwe przedmioty użytkowe, którym pomaga zaistnieć, miała wielki wpływ na Platońską doktrynę wiecznych idei.

0    tyle, o ile jego nauki inspirowało słowo idea lub eidos („kształt” lub „forma”), których pierwszy użył w kontekście filozoficznym, opierały się one na doświadczeniach z zakresu poiesis czy wytwarzania,

1    chociaż Platon posłużył się swoją teorią, żeby wyrażić całkiem odmienne i być może bardziej „filozoficzne” doświadczenia, to chcąc wykazać wiarygodność tego, co mówił, nie omieszkał zaczerpnąć przykładów z dziedziny wykonawstwa³. Jedna wieczna idea, która

1

^s Yves Simon, Trois leęons sur le t.ravail (Paris, b.d.). Tego typu idealizacja często występuje w liberalnej lub lewicującej katolickiej myśli we Francji (patrz zwłaszcza Jean Lacroix, La notion du travail, „La vie intellectuelle” [czerwiec 1952] i Marie-Dominique Chenu, Pour une 1 theologie du travail, „Esprit” [1952 i 1955]: „Le travailleur travaille pour son oeuvre plutót que pour lui-móme: loi de generosite metaphysique, qui definit l’activite laborieuse” [„Pracownik pracuje bardziej dla swojego dzieła niż dla siebie samego; przykazanie dzielności metafizycznej i tłumaczy jego żmudne zajęcia”]).    Ij

2

Georges Friedmann (Problemes humains du machinisme industriel, Paris 1946, s. 211) pisze, że robotnicy w wielkich fabrykach często nie j znająnawet nazwy ani dokładnej funkcji tego, co produkują maszyny, przy    j

których pracują    J

3

Arystoteles zaświadcza w pierwszej księdze Metafizyki (987b8), że Platon wprowadził słowo idea do terminologii filozoficznej. Doskonałym opisem wcześniejszego użycia tego słowa i nauk Platona jest The Terminology of