7 (251)

59

2 Budowanie intrygi. Lektura Poetyki Arystotelesa

_uCZa nas jedynie, aby konstruować mythos, a więc układ zdarzeń, jako %•’ mimesis. Noematyczna korelacja zachodzi zatem między mimesis " _axeos, pojmowaną jako jednolita syntagma, a układem zdarzeń jako inną syntagmą. Wniesienie takiej samej korelującej relacji do wnętrza pierwszej syntagmy, między mimesis apraxis_y jest zarazem dopuszczalne, owocne i ryzykowne.

Nic opuszczajmy pary mimesis-mythos, nie wspomniawszy o dodatkowych ograniczeniach, które służą temu, aby objaśniać ustanowione już rodzaje, czyli tragedię, komedię i epopeję, a poza tym uzasadniać upodobanie Arystotelesa do tragedii. Należy bardzo uważać na te dodatkowe ograniczenia. Trzeba je w pewien sposób usunąć, aby wydobyć z Poetyki Arystotelesa model budowania intrygi, który zamierzamy rozszerzyć na każdą kompozycję nazywaną przez nas narracyjną.

Pierwsze z ograniczeń ma objaśniać różnicę między komedią z jednej strony, a tragedią i epopeją z drugiej. Wiąże się nie z akcją jako taką, lecz z charakterami, które Arystoteles rygorystycznie podporządkowuje akcji, o czym powiemy dalej. Jest jednak wprowadzane, począwszy od rozdziału II Poetyki. Po raz pierwszy mianowicie wtedy, gdy Arystoteles musi podać określony korelat działalności „tych, którzy przedstawiają’, i definiuje go za pomocą wyrażenia „działające”: „ci, którzy przedstawiają postacie działające” (48 a 1). Jeżeli nie przechodzi on bezpośrednio do jedynego kanonicznego dla Poetyki sformułowania o mimesis jako „przedstawieniu akcji”, czyni tak dlatego, że bardzo wcześnie musi wprowadzić na obszar wyartykułowanego w rytm i zowanym języku przedstawienia etyczne kryterium szlachetności lub podłości, które stosuje się do postaci mających taki czy inny charakter. Na podstawie tej dychotomii można zdefiniować tragedię jako przedstawiającą ludzi „lepszymi”, a komedię - „gorszymi”’³.

Drugie ograniczenie wyodrębnia z jednej strony epopeję, a z drugiej - tragedię i komedię, które znajdują się tym razem po tej samej stronie linii podziału. Zasługuje ono na najwyższą uwagę, ponieważ sprzeciwia się naszemu planowi, aby rozpatrywać opowieść jako ogólny rodzaj, a epopeję jako narracyjny gatunek. Rodzajem jest tutaj naśladownictwo lub przedstawienie akcji, a opowieść i dramat to jego współrzędne gatunki. Jakie ograniczenie każe je przeciwstawiać? Od razu widać, że

^l? Lepszymi lub gorszymi od czego? Tekst mówi: lepszymi „od współczesnych nam ludzi” (48 a 18). Przedyskutuję dalej to odwołanie się Poetyki do pewnego przejawu etycznego działania w „rzeczywistym” święcie. Będę wiązał to odwołanie z użyciem terminu mimesis, mniej ściśle podporządkowanego noematyczncj korelacji z mythos. Trzeba zauważyć, żc ten odnośnik do etyki mamy prawo zastosować do całego obszaru mimetyzmu, a w szczególności do malarstwa. Rozróżnienie między komedią a tragedią jest wobec lego tylko zastosowaniem kryterium „jak” do sztuk wierszowanego języka (48 a 1-18).