CCF20090523030 tif

KARLR. POPPER

które stanowią reguły przyrody — że cząstki poruszają się w taki to a taki sposób. Czy tego rodzaju reguła przyrody pozostaje w jakimś związku z naszym rozumieniem świata 3? Czy istnieje jakakolwiek logiczna konieczność w przyrodzie?

Popper: Mówi pan o materii i energii. Otóż są to ludzkie pojęcia, za pomocą których opisujemy przyrodę. Oczywiście istnieje w przyrodzie coś, co im odpowiada, ale nie można tego wskazać. Nie można wyodrębnić tego i powiedzieć: to jest materia, a to jest energia —jest to niemożliwe. Jest to nie tylko niemożliwe, ale konkretny przykład, który pan wybrał, j est niefortunny, ponieważ wedle Einsteina wszelka materia j est energią, w pewien sposób skoncentrowaną energią — co sprawia, że nie można w istocie przeprowadzić rozróżnienia między materią a energią. Możemy rozróżnić, powiedzmy, energię w postaci materii i energię w postaci promieniowania. Otóż coś takiego rzeczywiście istnieje i są to ludzkie poj ęcia. Możemy j ednak wskazać rzeczy występuj ące w przyrodzie, które są energią w postaci materii, oraz inne, które są energią w postaci promieniowania, a także jeszcze inne, które sąjednym i drugim. Otóż pańskie pytanie, jeśli dobrze rozumiem, brzmi następująco: „Jak wiele jest tutaj naszym wynalazkiem, a ile należy do samej przyrody?” Czy o to pan pyta?

Uczestnik dyskusji 4: Chciałbym w istocie spytać o to, czy istnieje logiczna konieczność tego samego rodzaju w świecie 3 jak w świecie 1.

Popper. Logiczna konieczność istnieje tylko w świecie 3. Związek logiczny, relacje logiczne, konieczności logiczne — wszystko to istnieje : tylko w świecie 3. Istnieje tedy w naszych teoriach dotyczących przyrody. W przyrodzie to nie istnieje, niczego takiego nie ma...

Uczestnik dyskusji 4: A zatem świat 3 i świat 1 są w jakiejś mierze różne?

Popper. Są rzeczywiście czymś różnym, to prawda. Świat 2 pośredniczy między nimi. Świat 3 może oddziaływać na świat T, i to w bardzo poważnym stopniu. Rozważmy bombę atomową. Była wyłącznie wynalazkiem ze świata 3. W przyrodzie niczego takiego nie było. Można wykazać, że coś takiego nie mogłoby istnieć w przyrodzie; zanim bomba atomowa zdołałaby bowiem powstać, uległaby rozpadowi — rozumie pan. Był to więc wynalazek wiążący się wyłącznie ze światem 3. A jakie następstwa miała bomba atomowa nie tylko dla świata 2, ale również dla świata 1 ? Tak więc świat 3 wywiera wpływ na świat 1, i to bardzo znaczący wpływ, oczywiście wywiera również wpływ na świat 2, ale w porównaniu ze światem 2 świat 3 jest potężnym wzmacniaczem zdolności oddziaływania świata 2 na świat 1. Czy rozumie mnie pan? Wywiera on daleko większy wpływ na świat 1.

Uczestnik dyskusji 5: Chciałbym zapytać, sir Karl, o pewną bardzo istotną prawdę: „Rzecz jest tym, czym jest, i nie jest niczym innym”, by posłużyć się twierdzeniem biskupa Butlera, w najprostszym sformułowaniu. Ten młody człowiek powiedział ostatnio: „Wymyślamy reguły gry”, chciałbym się przede wszystkim dowiedzieć: „rzecz jest tym, czym jest” — czy to reguła? Czy to my ją wymyśliliśmy? Jeśli tak jest w istocie, jak mamy wyj aśnić jej powszechną ważność i logicznąkoniecz-ność? I jeśli stosuje się tak ściśle do świata 2, że biskup Butler mógł ją sformułować — nie jako tautologię, nie jako prawdę logiczną, ale jako coś, co brzmi tak, jak gdyby było prawdą dotyczącą krzeseł, a nawet prawdą dotyczącąniej samej jako idei, która została przez nas pomyślana w świecie 2 —jak wytłumaczyć jej konieczność i powszechną ważność, jeśli my sami jąwymyśliliśmy, jeśli jest regułą? Czy nie należałoby raczej powiedzieć, że jest to odkrycie?Ajeśli to jest odkrycie, to czy jest to odkrycie dotyczące wyłącznie konieczności logicznej występującej tylko w świecie 3? Czy nie jest to coś, co jest również prawdą o świecie 2 i świecie 1, a nawet o jakimś czwartym świecie? O każdym możliwym świecie?

Popper. Nie jestem całkiem pewien, czy dobrze pana rozumiem. Widzi pan, sądzę, że tym, co zostało przez nas wynalezione, jest język. Nie chodzi mi o to, że wynaleźliśmy go świadomie. Jednak język w jakiś sposób się pojawił — a w szczególności język ludzki, w którym może pan wypowiedzieć coś takiego jak: „Rzecz jest tym, czym jest”. Jest to część ludzkiego języka — a język jest naszym wynalazkiem. Otóż jednym z aspektów ewolucji języka ludzkiego jest również to, że pojawia się coś, co możemy nazwać prawdą i co możemy scharakteryzować. Jest to niewątpliwie coś, co należy do świata 3. Już sam język jest czymś, co należy

61